Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Foydalanilgan adabiyotlar. 
1)
Yusupbekov N.R., Nurmuxamedov X.S., Zokirov S.G. Kimyoviy texnologiya asosiy 
jarayon va qurilmalar. - T.: Shark, 2003. - 644 b. 
2)
Pavlov K.F., Romankov P.G., Noskov A.A. Primeri i zadachi po kursu prosessi i 
apparati ximicheskoy texnologii.-M.-L.:Ximiya, 1983.- 5. 
MEXANOKIMYOVIY USULDA OLINGAN 
KARBOKSIMETILKRAXMALNING NATRIYLI TUZI SUVLI 
ERITMALARINING QOVUSHQOQLIGI
. 
Saparov S.Y., Komiljonov X.X. 
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati “Temurbeklar maktabi” harbiy-akademik 
litseyi 
 
Karboksimetilkraxmalning natriyli tuzi (Na-KMK) turli sohalarda keng 
qoʻllanilib kelinayotgan koʻp tonnajli sun’iy polimer boʻlib, u kraxmalning suvda 
eruvchan boʻlgan xosilasidir. Respublikamizda ham Na-KMK ga talab juda yuqori 
boʻlib, u tekstil, farmatsevtika, qurilish, neft-gaz, qogʻoz-karton sanoatida eritmalarni 
quyuqlashtiruvchi, stabilizator, yelimlar komponenti va hakazolar sifatida keng 
ishlatilmoqda. Shunday boʻlsada, mamlakatimizda ishlatilayotgan Na-KMK 
asosidagi mahsulotlarni barchasi chet mamlakatlardan import qilib olib kelinmoqda. 

---

302 
Shuning uchun ham ushbu ishning maqsadi mahalliy joʻxori kraxmali asosida 
resurstejamkor texnologiyalardan foydalangan holda Na-KMK olish va ularning suvli 
eritmalarini viskozimetrik usulda tadqiq qilishdan iborat. Ishda Na-KMK olish uchun 
mahalliy joʻxori kraxmalini qattiq fazada, mexanokimyoviy usul bilan 
karboksimetillash reaksiyasidan foydalanildi. Ushbu usulning afzalligi shundaki, 
jarayonda erituvchilardan foydalanilmasligi sababli olingan Na-KMK ning tannarxi 
nisbatan arzonroq boʻladi, texnologik jarayonlar soddalashadi, natijada energiya sarfi 
ham kamayadi. Na-KMK sintezi kraxmalni maxsus qurilmada NaOH ishtirokida 
monoxlorsirka kislotasining natriyli tuzi bilan (Na-MXSK) karboksimetillash orqali 
amalga oshirildi, reaksiyani quyidagi sxema boʻyicha ifodalash mumkin: 1-rasm 
Na-KMK sintezi xona haroratida olib borildi, reaksiya davomiyligi esa 0,5 
soatni tashkil qildi. Reaksiya mahsuloti oq rangli kukunsimon koʻrinishga ega. Na-
KMKni qoʻshimchalardan tozalash mahsulotini avval suvda eritish, soʻngra esa 
eritmani etil spirtida qayta choʻktirish orqali amalga oshirildi. Amalyotda Na-KMK 
asosan suvli eritmalar koʻrinishida foydalanilgani uchun ham uning suvli erimalari 
hossalarini, ayniqsa eritmalarning qovushqoqligini oʻrganish katta ahamiyatga ega. 
Chunki yuqorida aytib oʻtilganidek Na-KMK koʻpchilik hollarda suvli eritmalarni 
quyuqlashtiruvchisi sifatida foydalaniladi. Shuning uchun ham ishda sintez qilingan 
Na-KMK namunalarining suvli eritmalarini qovushqoqligi va unga ba’zi bir omillar 
ta’siri viskozimetrik usul yordamida oʻrganildi. Na-KMK suvli eritmalarining 
qovushqoqligini 
aniqlash 
Osvalda 
viskozimetridan 
foydalanilgan 
holda 
(erituvchining viskozimetr kapillyaridan 25

C haroratda oqib oʻtish vaqti 132,6 
sekund) suvli termostatda amalga oshirildi.Na-KMK suvli eritmalarini qovushqoqligi 
Oʻrganilganda eritma konsentratsiyasi kamayishi bilan ularning keltirilgan 
qovushqoqligi ortib borishi aniqlandi, ya’ni ular polielektrolitlar uchun xos boʻlgan 
xossalarni 
namoyon 
qilishi 
kuzatildi. 
Tadqiqotlar 
shuningdek 
Na-KMK 
namunalarining keltirilgan qovushqoqligi ularning ADsiga bogʻliq ekanligini ham 
kOʻrsatdi (2-rasm).