М. Г. Давлетш ин, Ш. Д устм ухам едова, М. М авлонов, С. Т уйчиева, М. Д ж ум абаева



Download 5,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet78/93
Sana02.07.2022
Hajmi5,06 Mb.
#730775
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   93
Bog'liq
Ёш ва педогогик психология

б е т
элементдан 
иборат:
1. 
Таълимнинг максади - ними учун укцтиш керак?
2. 
Таълимнинг м а ш у ни - нимага y m m u u i керак?
3. 
Таълимнииг методлари, усуллари ва педагоги к м улокрт йуллари.
4. 
Таълим берувчи.
5. 
Укувчи.
Таълим жараёнини ташкил этиш: идеал ва амалий фаолиятнинг у ёки бу турини 
м увафф акиятли таш кил этиш учун зарур булган ташки оламнинг мучим ахамиятли 
хоссалари хусусидаги ахборотнинг узлаштирилиши:
фаолиятнинг ана шу барча турлари таркиб топган усуллари ва 
жараёнларининг узлаштирилишига;
максадга мувофик келадиган усуллар ва жараёнларни тугри 
танлаш ва фойдаланишга боглик.
Таълим жараёнининг муваффакияти:
1. 
Мотивация.
2.М аълумот усуллари.
3.Маълумотнинг тушунарлилиги.
4.Хотира.
ъ.Маълумотни куллаш,
Таълим ва 
таълим 
жараёнида боланинг ривожланиши муаммоси ёш даврлари 
вапедагогик психология фанининг асосий 
масалаларидан биридир. Таълим ва 
ривожланнш муаммосига дойр катор назариялар ишлаб чикилган булиб, улардан 
бири:
1. Аклий хатти-харакатлар, били.млар, малака ва куникмаларни боскичма-боскич 
ривожлантириш назарияси (П.Я.Гальперин).
П.Я.Галъперин
 
назарияси буйича билим ларни узлаш тирш л жараёни олти 
боскични бошидан кечириб, уларга:

Мотивация.
2.Тушунтириш.
Ъ.Моддий формадаги х,атти -\аракатларчи бажариш.
А.Баланд овозда %аттц-х,аракатлар ва вазифаларни бажариш.
5.Бажариладиган у;атти-харакапишрни ички реж ада овоз чикдрмай
бажариш.
Ь.Фаолиятни фикран бажариш киради.
88


Ушбу назарняда таълимнинг учта асосий турлари ажратилади:
-биринчи турда -
.уапи-харакатларни узлашгириш хатслар билан кечади, 
берилаётган 
материал 
етарли 
даражада 
англанилмайди, гаълим олувчи 
таълимнинг ясл мохиятини тушуниб етмайди;

икнинчи турда -
материал ни 
нисбатан 
дадил 
ва 
тула тушунилиши ва 
материал билан боглик тушунчаларнн ажратилиши билан характерланади;

учинчи 
тур -
тез, 
самарадор 
ва 
бехато 
хатги-харакатларни 
узлаштирилишини таъминлаб беради,
В.В.Давидса
назарияси Ушбу назария кичик макгао ёшидаги укувчиларни 
илмий тушунчаларчи узлаштирнлишиии ташкил килади. Бунда укувчилар томонидан 
таълим жараёнида назарий тушунчалар тизимини узлаштирилишк лозим булиб, бу уз 
урнкда хус ; сийдал умумий билкмларга утилишни таъминлайди.
Катор иазариялар муаммолв таълим билан боглик булиб, 
Л.В.Запков ва
А.М.Матюшкин томонидан
олиб борилган тадкикотлар таълимда муаммоли 
дарсларни ташкил этишга каратилгаидир.
Таълимнинг психолик асослари муаммоси купгина масалаларни камраб олади. 
Таълимнинг муваффакияти бир катор психологик омилларга боглик 
булади. 
Аввало 
укувчининг укишга булган муносабатига тухтайлик- Бу муносабат диккатда, хис- 
туйгулардз. кизикишлар ва иродада, шунингдек, шахснинг туп-ан йулида намоён 
булади.
Таълим жараёни аввало укувчилар диккатини йулга солишни талаб этади. 
Дарсларда 
кургазмали 
куршшардан, 
ахборот 
технология лари 
воситаларидан 
фойдалакнш таълим олувчида кхтиерсич диккатни юзага келтиради. Таълим 
жараёнида таълим берувчиникг вазифаси дарсда ишлаш 
холатини юзага 
келтиришгина эмас, балки укувчиларнинг дарсда утиладиган материалини идрок 
этишга тайёр туришларини кузатиш хамдир. Даре жараёнида Укувчиларнинг 
диккати узгариб ту ради. Укитиш жараёнида бу кокуниятларни назарда тугиш ва 
укувчилар диккатини материалнииг асосий жихатларига жалб этиш хамда уларнн 
такрорлаш керак.
Таълим жараёникинг самарадорлиги куп жихатдан укитувчи томонидан 
бериладиган курсатмаларга хам боглик. Укитувчининг роли шундан иборатки, у
укувчиларга тегишли установкани хосил килиши, нимани вактинча, нимани 
ум рбод эсда олиб колиши кераклигини, нимани бутунлай эсда олиб колмасдан, 
факат тушуниб олиш кифоя килишини, нимани сузма-суз эсда олиб колишни, 
ниманинг маъносини уз сузлари билан айтиб бериш учуй эсда олиб колиш 
зя^урлигини курсатиб утиши лозим. Кузатишлар курсатадики, бундай курсатмалар 
С ‘рил (аганда, укувчиларда купинча нотугри гасаввурлар вужудга келади.
Укитишнинг эмоционаллиги таълимнинг муваффакиятлилигини таъминловчи 
омиллардан биридир. Таълим бериш жараёни эмоционал жараён. Агар укувчиларга 
берилаётган ахборот уларда хеч кандай хис-туйгу уйготмаса, уни укувчилар яхшилаб 
эсда олиб колмайдилар. Гап укувчиларнинг психик холатлари, яъни уларнинг муайян 
бир пайтдаги кечинмалари хакида хам бориши керак, албатта. Улардаги кувончли, 
оптимистик кайфият укув фаолиятини жуда самарали килади. Укувчилар эмоционал 
рухдаги материалии дурустрок узлаштириб оладилар.
Утказилган тажрибапар укувчилар хеч кандай хис-туйгу уйготмайдиган
89


материалга Караганда, эмоционал рухдаги материални яхширок эслаб колишларини 
курсатади. Укитувчи у кун жараёнининг эмоционал томони хакида гамхурлик килиши 
керак. Бу муаммо жуда мухим ахзмиятга эга. Чунки, биринчидан, таълимнинг 
мазмуни пихсятда мураккаблашиб, хажми эса гоят катгалашиб кетган. Унинг 
муваффакиятли уздаштирилишига эришнш учун укувчиларнинг укув фаолиятини 
кучайтириш лозим. Ижобий туйгулар укув мехнатининг самарадорлигига кучли 
таъсир этади. Хафсала билан бажарилган бегараз мунозара пайдо булади, 
бахслашилади, бефарк караган ёки ундан хам салбий муносабатда булган ишга эса, 
хеч кандай хафсала булмайди.
Жамиятимиздаги мехнат - хакикий ижод, кувонч манбаи. Мактаб укувчиларида 
укув мехнатига ижобий муносабат уйготиб, мехнатнинг хакикий ижодга, кувонч 
манбаига айланишига кумаклашиш керак.
Кддимда феклар жуда ажойиб иборани куллаганлар: "Талаба -тулдирилиб 
турилиши керак булган идиш эмас, балки ёкиб турилиши лозим булган машъалдир". 
Бу фикрнинг тагида чукур маъно бор. Зеро, укитувчи биз юкорида таъкидлаб уттан 
таълим методлари: муаммоли таълим, кисман излаииш мегоди ва тадкикот 
методларидан кенг кулланиши керак. Таълим жараёнини бугунги кундаги асосий 
талабларидан бири эркин фикрловчи, мустакил тафаккурга эга булган ш ахсни 
шакллантириш 
булиб, 
ю корида 
айтиб утилган 
методлардан фойдаланиш 
учкунлардан катта машъаллар пайдо булишини таъминлаб беради.
Таълим жараенида укувчиларнинг билишга кизикишлари гоят катта рол 
уйнайди. Маълумки, кизикиш укувчиларнинг эмоционал безаги, бирор буюмни, 
бирор фаолиятни TaHJiaui муносабати ва йуналишидир.
Маълумки, психологияда кизикишнинг икки тури укувчиларнинг таълим 
жараёнида аникланади. Биринчиси, бевосита кизикиш, иккинчиси билвосита 
к: rsикиш. Х ар бир укитувчи уз укувчиларида уз фанига нисбатан билвосита 
кизикишни таркиб топтиришга харакат килади. Кизикишлар оркали укувчиларда 
таълимга фаол муносабат намоён булади. Психологияда кизикиш - бу шахенинг 
узи учун кимматли ёки ёкимли булган муайян нарса ёки ходисаларга 
муносабатидир. 
Кизикишлар шахенинг мухим 
ва индивидуал 
хусусиятларидан бири булиб хисобланади. Кизикишлар укувчилар хаётида катга 
рол уйнайди. Улар укув фаолиятини фаоллаштирувчи асосий турткилар - 
мотивлардир. Кизикишлар мактаб укувчисига фан 
асосларини 
дурустрок 
узлаштириб 
олишларига, 
аклий кобилиятларнинг усишига, билим доирасининг 
кенгайишига имкон беради. Укитувчиларнинг вазифаси укувчини дастлаб 
кизиктириб колган ишнинг узи билан шугулланишга мажбур килиш эмас, балки 
ундаги кизикишларни чукурлаштириш ва кенгайтириш, таъсирчан килиш, 
кизикишларининг марказига айланиб колган фаолият билан шугулланиш истагига, 
майлига айлантиришдир.
Укувчиларнинг муайян максадни к^злаб иш тутишида, кийинчиликларни 
енга олишида, ишдан чалгитадиган нарсалар билан шугулланишдан узини тия 
олишида, унда укишга иштиёк таркиб топтиришда намоён буладиган ирода, таълим 
жараёнида алохида ахамият касб этади.
Умумий психология курсидан маълумки, ирода бу шахенинг уз олдига куйган 
максадининг аниклиги, уни амалга ошириш учун интилиши, максад йулида маълум
90


бир карорга келиш тезлиги ва уни уз вактида нжро этиши билан белгиланадиган 
сифатидир. Таълим жараёнида Укув матсриалига булган диккагнинг баркарор 
булишвда иродавий зур беришнинг ахамияти нихоятда каттадир. Таьлимда ирода 
укувчида мактаб ва уйда утказилациган мащгулотларга тайёр туришда намоён булади. 
Укув материалини урганиш, эслаб колиш ва укувчининг иродавий зур беришига 
боглик. Ирода Укувчиларнинг фикрлаш фаолиятларида - маеалани ечишга, куйилган 
саволга жавоб топишга ва хохазол арга интилишида намоён булади. Улар 
укувчиларда куникма, ва малакаларни х°сил килишда хам таркиб топадм.
Психологлар олиб борган тадкикотларда укувчилар томонидан берилган 
материалнинг узлаштирилиши куп жихатдан ироданинг тарбияланишига богликдир. 
Иродавий активлик таълимнинг зарур шартидир. Таълим муассасасидаги таълим 
жараёнининг уз и укувчилардан иродавий устириш омилларидан биридир. Бунда 
укувчиларнинг кундалик режими, укиш ва окилона дам олишни бир-бири билаи тугри 
алмаштириб туришда кагга рол уйнайди.
Таълим жараёнида билиш жараёнларини шакллантиришга алохида эътибор 
бериш лозим. З е р о билиш жараёнлари жуда мураккаб фаолият булиб, унда жонли 
мушохададан мавхум тафаккурга, мавхум тафаккурдан эса амалиётга утилади, ана 
шундан сунг объектив хакикат билиб олинади. Бикобарин, биз биринчи навбатда 
куриб чякишимиз лозим булган н арса Укув матералини идрок килиш 
жараённдир. Умумий психология курсидан маълумки, идрок бу нарса ва 
ходисал арни сезги орган д ари га таъсир этиши натиж асида уларнинг киши 
психикасида яхлит образини пайдо булиши булиб, идрок этиш ж араёни 
таълимда турли ф орм ал ард а укитувчининг огзаки хи к оя кнлишнда, сухбат 
Уткгзишда, м аъ руза укиш ида, кинодарс, телевизион парча, схемалар ва 
кургазмали куроллар курсати ш , экскурсиялар утказиш , Укувчининг узига 
дарсликлар хамда бош ка кулланмапарни укитиш тарзида
утиши мумкин. Ш уни алохид а таъкидлащ л озим ки, идрокни таркиб 
гоптиришда укувчиларнинг ёш хусусиятларини хисобга олиш нихоятда 
мухимдир. Чунки, ф азон и, вактни ва харакатларни идрок этишда хам ёш 
хусу еиятларда турли фарклар мавжуд булади.
8,2. Укиш мотивлари
М отив - ин сои хулк-атворининг ички баркарорлиги, харакатга ундовчи 
тушунчадир.
М отивация э са хулк-атворни психологик ва физиологик бошкаришнннг 
j инай ик жараёни булиб, унга ташаббус, йуналганлик ташкилотчилик, куллаб- 
кувьитлаш киради. Таълим жараёнида укиш 
мотивлари 

Download 5,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish