2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
Eng kichik qо‘zg‘algan energiya holatida xlorofill о‘z energiyasini о‘zatishning tо‘rtta о‘rnini 
bosuvchi yо‘liga ega.
 
1.
Qо‘zg‘algan xlorofill fotonnni qaytadan chiqarishi mumkin va shu yо‘l bilan asosiy holat-
jarayonga fluoressensiyajarayoniga qaytadi. Bu jarayon sodir bо‘lganda fluoressensiya tо‘lqin uzunligi 
yutilayotgan tо‘lqin uzunligiga nisbatan birmuncha uzun (va birmuncha kam enegiyaga ega) va shu bois 
qо‘zg‘alish energiyasining bir qismi fluoressent fotonning о‘tib ketguniga qadar issiqlik energiyasiga 
aylanadi. Xlorofill spektrning qizil qismida fluoressetsiyalaydi. 
2.
Qо‘zg‘algan xlorofill asosiy holatiga о‘zidagi energiyani tо‘g‘ridan tо‘g‘ri, foton о‘tkazmasdan, 
infraqizil nur kо‘rinishida issiqlik energiyasiga aylantirishi mumkin. 
3.
Xlorofill xlorofillar о‘z qо‘zg‘algan energiyasini boshqa molekulalarga о‘tkazilishida ishtirok 
etishi mumkin. 
4.
Fotokimyoning tо‘rtinchi jarayoni qо‘zg‘algan holatdagi energiyaning turli kimyoviy reaksiyalar 
sodir bо‘lishiga olib kelishidir. Fotosintezning Fotokimyoviy reaksiyalari ma’lum bо‘lgan eng yuqori 
tezlikda sodir bо‘ladigan kimyoviy reaksiyalar hisoblanadi. Reaksiyalarning bunday tarzda jadal borishi 
fotokimyo uchun yuqoridagi uchta boshqa energiyaning qо‘zg‘algan holatidagi reaksiyalari bilan 
raqobatlashishi uchun muhim ahamiyatga ega. 
Fotosintez jarayoni amalga oshishi uchun fotosintetik pigmentlar quyosh nurini yutadi.
 
Quyosh nurining energiyasi birinchi navbatda о‘simliklarning pigmentlari tomonidan yutiladi. 
Fotosintez jarayonlaridaga barcha faol pigmentlar xloroplastlarda topilgan. Fotosintezlovchi 
pigmentlarning strukturasi va yutish spektrlari muvofiq ravishda tasvirlangan. Xlorofillar va 
bakterioxlorofillar (Ba’zi bir tur bakteriyalarda topilgan pigmentlar) fotosintezlovchi organizmlarning eng 
tipik pigmentlari hisoblanadi. Ammo barcha organizmlar ma’lum bir xossalarni bajaruvchi bittadan oshiq 
pigmentlar aralashmasidan tashkil topgan bо‘ladi.
 

---

Xlorofill a va b birgalikda о‘simliklar organizmida, xlorofill s va d esa ba’zida birgalikda 
sianobakteriyalarda uchraydi. Bakterioxlorofillalarning bir necha turlari aniqlangan: a tipi kо‘proq 
tarqalgan turli fotosintetik organizmlar tiplarida pigmentlarning taqsimlanishi aks ettirilgan.
 
Barcha xlorofillar murakkab xalqali strukturaga ega bо‘lib gemoglobin va sitoxrom guruhlarida 
topilgani kabi porfirin bilan kimyoviy bog‘langan bо‘ladi. Bundan tashqari uglevodorodlarning uzun 
tizimi deyarli har doim halqali strukturaga biriktirilgan holatda bо‘ladi. Xlorofillning langarcha ipi uning 
gidrofob qismlarida bо‘ladi. Xalqali struktura shuningdek molekulaning bir qismi bо‘lgan bir qancha zaif 
bog‘langan elektronlardan tashkil topadi va ular elektron о‘tkazilishida va oksidlanish-qaytarilish 
reaksiyalarida ishtirok etish uchun ham jalb etilishi mumkin.
 
Karotinoidlarning bir qancha turli tiplari bir qancha qо‘shbog‘lar bilan bog‘langan barcha qator 
molekulali fotosintezlovchi organizmlarda topilgan. Yutilish spektirining 400 dan 500 nm gacha bо‘lgan 
qismi karotinoidlparga ularga xos bо‘lgan qizg‘ish tus beradi. Sabzining rangi Karotinoid R ning 
kо‘rinuvchi yutiladigan qismi sababli yuzaga keladi. Laboratoriya sharoitidan tashqarida yashay 
olmaydigan о‘simliklardan tashqari barcha fotosintezlovchi organizmlarda karotinoidlar uchraydi. 
Karotinoidlar tilakoid membranalarning ajralmas qismi hisoblanadi. Chunki ular pigment oqsillarining 
har ikkala tomonidan va reaksiya markazi qismlari bilan mustahkam bog‘langan bо‘ladi. Nur 
karotinoidlar tomonidan yutiladi va fotosintez jarayoni uchun xlorofillarga uzatiladi; bu ahamiyati bois 
karotinoidlar yordamchi pigmentlar deb ham yuritiladi.