Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Cryptosom a pyrenoidifera
Fotosintezlovchi har bir kriptosoma suvo‘t fikobiliproteidning 
bitta tipiga yoki fikoeritrin yoki fikotsianing ega, xech kachon 
ikkilasi birga b o ‘lmaydi. Kriptom anad suvo‘tlarda alloksantin, a va 
v karatinlar, kurokoksantin, zeyaksantin va m onodoksantinlar ham 
bor. X loroplastlarda prenoidlar boMishi mumkin. Xloroplastlari to ‘rt 
m em branali. Har bir tur m em brana orasida periplast b o ‘shliq bo'lib
ularda ekariot tipli RNK 80 S ribosom alar joylashadi. Nukleoderm a 
k o ‘rinishidagi raduslangan yadro bir ikki qavat bilan membrana 
bilan o ‘ralgan, uchtagina xrom osom a 240, 225 va 195 ming juft 
nukleotidlari bor. Nukleoderm a xloroplastni b o ‘linishidan oldin 
m itoz y o ‘li bilan boMinadi. B o‘lingan nukleotidlar xloroplastlam i 
oxirida joylashadi.
K riptofit suvo‘tlam ing xloroplastlari qizil suvo‘tlaridan kelib 
chiqqanligi filogenetik taxlil bilan isbotlangan.
Kriptofit suvo'tlarining asosiy g ‘amlangan m oddasi kraxmal u 
xloroplastning uchinchi va to ‘rtinchi m enbranalam ing orsida 
to ‘planadi. Kraxm alning bu joyda g ‘amlanishi faqat shu suvo‘tlarga 
xos. Kizil suvo'tlari kabi amilozadan k o ‘ra k o ‘prok amelopektin 
to ‘playdi. Y od tasirida bu kraxmal kizil ranga kiradi.sitoplazmada
221

---

lipid tomchilari hain bo'ladi. Kiriptomanad suvo‘tlar orasida 
avtotraflar, gctcrotroflar (saprotrif va f'aktroflar) va m iksotriflar ham 
bor. K o'pchiligi rivojlanish davridasiankolamin (V12) va tiamin 
(V I) vitam inlarga muxtoj bo'ladi. Kiroptifit suvo'tlarnm g o'sishi 
rivojlanishini organik m oddalar tezlatadi. Rangsiz vakillarida 
fagotroflik sodir b o'ladi. 
Chroomonas pachm anni
milcsatrof 
oziqlanadi.
K riptom anad suvo‘tlarning hujayralardagi bitta yadro к о ‘pinch a 
pastrokda joylashadi. 
M itoz 
xloroplast 
b o iin g an d an
keyin 
boshlanib u ochik tarzda ro ‘y beradi. Yadroga yo'qolm aydi. Sent- 
riola y o ‘q. Kriptom anad suvo‘tlarda xrom osom alarning soni 40 
tadan 210 gacha. K o'payish davrida hujayra harakatlanishini 
saklaydi. Kuchli yoritilish va azot yetishmasligi tinim davrining 
yuzaga kelishini tezlatadi. 
Chroomonas acuta
turida xologam jinsiy 
jarayon kuzatilgan.
Kriptofit suvo‘tlar haqiqiy plankton vakillari hisoblanib sho ‘r 
k o ‘llarriing, 
balchig‘idan, 
chuchuk 
suvlarda 
parchalanadigan 
qoldiqlarda tarqalgan, ular oligotroflar orasida ahamiyatlilardan. 
K riptom anad su v o ‘tlarning k o ‘pchiligi harorat o ‘zgargan b o ‘lsa 
ham uchrayveradi. Stenoterm vakillar orasida 
Cryptomonas
turku­
m ining suvo‘tlari qor va muzning yuzasida ham boMadi. Bu 
suvo‘tlar bizning respublikam iz sharoitida qish va yoz faslida 
uchraydi. R angsiz vakillari oqava suvlarda organik m oddalar bilan 
ifloslangan havzalarda tarqalgan.
Kriptofit su v o 'tlar suv havzalarida kislorod, uglevod, azot va 
fosfom i davra b o 'lib aylanishida, organik moddani m inerallardan 
hosil b o ‘lishida ahamiyatli.
K riptofit suvo‘darning evolyutsiyasida 
Sryptomonas
turkum iga 
yaqin turlar boshlangichi hisoblanadi. Rangsiz bu vakillarda 
nukleoforma, plastidlar y o ‘q, ularda fagotsitoz ro ‘y beradi.
K riptom inad su vo‘tlam ing boshqa suvo‘tlar orasidagi o ‘m i 
xozir 
ham
m uam m oli. 
A.Pasher ularni 
xrizom onadalardan, 
kriptom onadlarni,peridinlam i 
ajratgan. 
U 
kriptom onad 
va 
peridinlarni b o ‘lim iga birlashtirgan. K o‘pchilik algologlar buni 
kabul qilishm aydi. 
Chunki, kriptofit suvo‘tlar dinofitalardan 
yadro,xivchinli 
apparatni 
tuzilishi, 
nukleoformani 
bo'lishi, 
pigm entlarini tarkibi,biokim eviy xususiyatlari bilan farq qiladi. Shu
222

---

b o i s d a n k r i p t o f i t s u v o ‘tlar d i n a f i t s u v o ‘tl a r g a f i l o g e n e t i k q a r i n d o s h
e m u s d e s a k b o ' l a v e r a d i .
Chroom onas turkum ining turlari