U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

ISBN: 978-9943-05-691-6 
© U.V.G‘afurov, B.E.Mamaraximov, Q.B.Sharipov, F.O.Otaboyev, 2017 
© «YANGI NASHR», 2017 

---

3 
M U N D A R I J A 
KIRISH……………………………………………………………………… 
6 
1-BOB. ZAMONAVIY IQTISODIY NAZARIYA PREDMETI VA 
ASOSIY YO‘NALISHLARINING METODOLOGIK MUAMMOLARI….
8 
1. Zamonaviy iqtisodiy nazariya predmetining konseptual masalalari……… 
8 
2. Zamonaviy iqtisodiy nazariya fanining vazifalari, ularning tipologiyasi 
va namoyon bo‘lish shakllari………………………………………………... 
11 
3. Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning metodologik tamoyillari…………. 
13 
2-BOB. EHTIYOJLAR VA ISHLAB CHIQARISH NAZARIYASI..……. 
25 
1. Ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar, ularning turlari va turkumlanishi………….. 
25 
2. Ishlab chiqarishning iqtisodiy mazmuni…………………………………. 
30 
3. Ishlab chiqarishning natijalari……………………………………………. 
35 
3-BOB. QIYMATNING TURLICHA NAZARIYALARI VA ULARNING 
SINTEZI……………………………………………………………………. 
47 
1. Tovar va uning xususiyatlari……………………………………………… 
47 
2. Qiymatning asosiy konsepsiyalari. Qiymatning mehnat nazariyasi…….... 
51 
3. So‘nggi qo‘shilgan naflilik nazariyasi……………………………………. 
54 
4-BOB. BOZOR VA UNING AMAL QILISHI MEXANIZMI ……………. 
62 
1. Bozorning mohiyati va vujudga kelish sharoitlari……………………….. 
62 
2. Talab va taklif tushunchasi……………………………………………….. 
66 
3. Bozor iqtisodiyotining vujudga kelish sabablari…………………………. 
74 
5-BOB. ISTE’MOLCHI XATTI-HARAKATI NAZARIYASI..……………. 
80 
1. Iste’molchi tanlovidagi befarqlik va uning egri chizig‘i…………………. 
80 
2. Iste’molchi byudjetining cheklanganligi…………………………………. 
83 
3. Iste’molchi tanlovi va unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar………………….. 
86 
6-BOB. 
ISHLAB 
CHIQARISH 
XARAJATLARI, 
ISH 
HAQI, 
DAROMADLAR VA FOYDA NAZARIYALARI………………………… 
90 
1. Ishlab chiqarish xarajatlari konsepsiyasi…………………………………. 
90 
2. Ish haqining turlicha nazariyalari………………………………………… 
96 
3. Foydaning mohiyati, tarkib topish xususiyatlari va tarkibiy qismlari…….
99 
7-BOB. MUKAMMAL RAQOBAT MODELI VA UNDA NARXNING 
SHAKLLANISH XUSUSIYATLARI………………………………………. 106 
1. Raqobatning bozor mexanizmi…………………………………………… 
106 
2. Raqobat kurashining zamonaviy shakllari……………………………….. 
111 
3. Mukammal raqobat sharoitida narxning shakllanish xususiyatlari………. 113 
8-BOB. MONOPOL HUKMRONLIK VA MONOPOLIYAGA QARSHI 
SIYOSAT……………………………………………………………………. 123 
1. Monopol hukmronlik to‘g‘risida tushuncha…………………………….. 
123 
2. 
Ishlab 
chiqarish 
konsentratsiyasi 
va 
monopol 
hukmronlik 
ko‘rsatkichlari……………………………………………………………….. 127 
3. Monopoliyaga qarshi qonunchilikning vujudga kelishi va rivojlanishi….. 
128 
4. O‘zbekiston Respublikasida monopoliyaga qarshi qonunchilik…………. 
130 
9-BOB. MILLIY MAHSULOT VA IJTIMOIY FAROVONLIK...………… 135 
1. Milliy iqtisodiyotning qaror topishi va uning makroiqtisodiy 

---

4 
ko‘rsatkichlari………………………………………………. 
135 
2. Milliy mahsulotning mazmuni, tarkibiy qismlari va harakat shakllari…… 138 
3. Yalpi ichki mahsulotni hisoblash usullari………………………………... 
144 
10-BOB. 
ISTE’MOL, 
JAMG‘ARMA 
VA 
INVESTITSIYA 
NAZARIYALARI…..……………………………………………………….. 151 
1. Iste’mol va jamg‘armaning iqtisodiy mazmuni hamda ularning o‘zaro 
bog‘liqligi……………………………………………………………………. 151 
2. Jamg‘arishning mohiyati, omillari va samaradorligi……………………... 158 
3. Investitsiyalar va uning darajasini belgilovchi omillar…………………… 160 
4. Jamg‘arma va investitsiya o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlash 
muammolari…………………………………………………………………. 164 
11-BOB.
 
IQTISODIY O‘SISH MODELLARI……………….……………. 
169 
1. Iqtisodiy o‘sishning mazmuni, turlari va ko‘rsatkichlari……………........ 
169 
2. Iqtisodiy o‘sishning omillari……………………………………………… 173 
3. Iqtisodiy o‘sish modellari………………………………………………… 
175 
4. Milliy boylik tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi……………… 
182 
12-BOB.
 
IQTISODIY 
MUVOZANAT 
NAZARIYALARI 
VA 
MODELLARI……………………………………………………………….. 187 
1. Iqtisodiy nisbatlar va ularning turlari…………………………………… 
187 
2. 
Iqtisodiy 
muvozanatning 
mohiyati 
va 
ta’minlash 
shart- 
sharoitlari……………………………………………………………………. 189 
3. Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlash usullari…………………………. 191 
13-BOB. 
IQTISODIY 
BEQARORLIK, 
UNING 
TURLARI 
VA 
BARTARAF ETISH YO‘LLARI…………………………………………… 198 
1. Iqtisodiy sikllarning mazmuni va asosiy turlari…………………………... 198 
2. Inqirozlarning mazmuni, turlari va bartaraf etish chora-tadbirlari……….. 
202 
3. Inflyasiya va uning turlari………………………………………………… 206 
4. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash…………………… 210 
14-BOB.
 
MOLIYA TIZIMI VA DAVLATNING MOLIYAVIY SIYOSATI.. 
216 
1. Moliyaning mohiyati va vazifalari. Moliya tizimi………………………... 216 
2. Soliq tizimi va uning vazifalari…………………………………………… 219 
3. Soliq stavkasini belgilash tamoyillari……………………………………… 
220 
15-BOB.
 
BOZOR IQTISODIYOTINING RIVOJLANISHIDA PUL-
KREDIT TIZIMI VA BANKLARNING ROLI…………………………….. 
225 
1. Pul muomalasi qonunlari………………………………………………… 
225 
2. Kreditning mohiyati, manbalari va vazifalari…………………………….. 
230 
3. Bank tizimi. Markaziy va tijorat banklar hamda ularning 
vazifalari…………………………………………………………………….. 234 
16-BOB.
 
IQTISODIYOTNING DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA 
SOLINISHI …………………………………………………………………. 
238 
1. Davlatning milliy iqtisodiyotini tartibga solishdagi roli haqidagi nazariya 
va qarashlar…………………………………………………………..
238 
2. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning maqsadi va 
vazifalari…………………………………………………………………….. 241 
3. Davlatning iqtisodiyotga ta’sir qilish usullari va vositalari………………. 247 

---

5 
17-BOB.
 
HOZIRGI ZAMON BOZOR IQTISODIYOTIDA IJTIMOIY 
HIMOYA TIZIMI…………………………………………………………… 250 
1. Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi va uning 
ko‘rsatkichlari……………………………………………………………….. 250 
2. Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash……………………... 
253 
3. Davlatning ijtimoiy siyosati………………………………………………. 256 
18-BOB. ISHLAB CHIQARISHNING BAYNALMINALLASHUVI. 
O‘ZBEKISTON 
IQTISODIYOTINING 
JAHON 
XO‘JALIGIGA 
INTEGRATSIYALASHUVI MUAMMOLARI…………………………… 
260 
1. Iqtisodiy rivojlanishning umumjahon tomonlari va ishlab chiqarishning 
baynalminallashuvi………………………………………………………….. 260 
2. Jahon xo‘jaligining globallashuvi yo‘nalishlari va ziddiyatlari…………... 267 
3. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari. Jahon infratuzilmasining 
rivojlanishi…………………………………………………………………... 272 
4. Jahon xo‘jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish………………………... 275 
19-BOB.
 
XALQARO SAVDO NAZARIYASI VA SAVDO SIYOSATI… 
281 
1. Xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro savdo to‘g‘risidagi turlicha 
nazariyalar…………………………………………………………………… 281 
2. Xalqaro savdoning mazmuni va tarkibiy tuzilishi……………………....... 286 
3. Xalqaro savdoning xususiyatlari…………………………………………. 
292 
20-BOB. XALQARO VALYUTA TIZIMI VA VALYUTA KURSI……… 
298 
1. Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari va valyuta tizimlari………………. 
298 
2. To‘lov balansi, uning tuzilishi va taqchilligi……………………………… 301 
3. Valyuta-moliya sohasidagi davlatlararo tashkilotlar faoliyatining 
rivojlanishi………………………………………………………………….. 
305 
ADABIYOTLAR…………………………………………………………… 309