Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 
таъминлайди.
 
 
ТИЖОРАТ БАНКЛАРИНИНГ ИНВЕСТИЦИЯ ФАОЛИЯТИНИ 
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Эгамов Ф. – ОБМ тингловчиси
Глобаллашув шароити мамлакат иқтисодиётининг барқарор ўсишини 
таъминлаш учун таркибий ўзгаришларни чуқурлаштириш, юқори технологик 
ишлабчиқаришни ривожлантириш, саноат тармоқларини модернизациялаш 
қилиш ва технологик янгилаш жараёнларини янада тезлаштириш лозим. Бу эса 
йирик ҳажмда инвестициялар киритишни талаб қилади ва мазкур жараёнда 
тижорат банклари муҳим роль ўйнайди. Чунки мамлакатимизда тижорат 
банклари асосий инвестиция институтлари ҳисобланади. 
Бинобарин, бугун қайси давлат фаол инвестиция сиёсатини юритаётган 
бўлса, ўз иқтисодиётининг барқарор ўсишига эришаётгани аксиомага айланиб 
улгурди. 
Президентимиз таъкидлаганидек, “инвестиция – бу иқтисодиёт драйвери, 
ўзбекча айтганда, иқтисодиётнинг юраги, десак, муболаға бўлмайди. Инвестиция 
билан бирга турли соҳа ва тармоқларга, ҳудудларга янги технологиялар, илғор 
тажрибалар, юксак малакали мутахассислар кириб келади, тадбиркорлик жадал 
ривожланади”. 
Банк амалиётида инвестиция тушунчаси асосан банк маблағларини даромад 
олиш мақсадида узоқ муддатли бирон соҳага қўйишни англатади.
Банкларнинг маблағларни инвестицияларга йўналтириши билан боғлиқ 
барча банк операциялари банкларнинг инвестиция фаолияти дейилади. Масалан, 
уларнинг инвестиция фаолиятига қимматли қоғозлар бўйича қўйилмалар билан 
бирга, корхоналар асосий фондларини кредитлаш операциялари ҳам киради. 
Демак, тижорат банклари молиявий активлар билан бирга реал активларга ҳам 
ўз маблағларини йўналтиради.
Маълумки, тижорат банкларининг инвестицион жараёнларда фаол 
қатнашиши иқтисодиётни модернизация қилишда ва мамлакатнинг иқтисодий 
салоҳияти юксалишида муҳим ўрин тутади. “Биз нафақат корхоналар томонидан 
инвестиция лойиҳаларини амалга оширишни жадаллаштиришни, балки бундан 
тижорат банклари қанчалар манфаатдор экани ва улар бу лойиҳаларда ўз кредит 
ресурслари билан нечоғлик фаол иштирок этаётганини ҳам кўзда тутамиз.
Бунинг учун тижорат банклари етарли капиталга эга, молиявий барқарор 
бўлиши лозим, бир сўз билан айтганда, улар йирик инвестиция институтларига 
айланиши даркор” Бу эса ўз навбатида иқтисодий барқарорликка эришишда 
муҳим ўрин тутади. 
Тижорат банкларининг инвестицион фаолиятининг шакллари умумий 
мезонлар асосида қуйидагича тавсифланади: 
– молиявий ва реал сектор объектларига; 

---

864 
– инвестиция объектларини бошқариш хамда даромад олиш; 
– ўз маблағлари ва жалб этилган бўлиши; 
– муддатига кўра; (қисқа (1 йилгача), ўрта (1 йилдан 3 йилгача) ҳамда узоқ 
муддатли (3 йилдан ортиқ) инвестиция турларга бўлинади. 
Охирги йилларда банк ва молия тизимида жадал давом эттирилаётган 
ислоҳотлар аввало соҳага замонавий бозор механизмларини кенг жорий этишда 
намоён бўляпти. Ўз навбатида узоқ йиллар давомида банклар капиталининг 
асосий қисми давлатга тегишли бўлиб келганди. Бу эса банк секторида соғлом 
рақобатга тўсиқ бўлиб келар, хизмат кўрсатиш сифатига салбий таъсир кўрсатиб 
келаётган эди. 
Бинобарин, сўнгги йилларда банклар фаолияти, айниқса, уларнинг 
инвестицион жараёнлардаги иштирокини кенгайтиришга қаратилган муҳим 
институционал ўзгаришлар амалга ошириляпти. Давлат раҳбарининг топшириғи 
билан ҳукумат ва Марказий банк халқаро молия институтлари кўмагида банк-
молия тизимини ривожлантириш бўйича узоқ муддатли стратегия ишлаб 
чиқилмоқда. 
Ўзбекистон 
ишлаб 
чиқариш 
корхоналарини 
қўллаб-қувватлаш, 
мамлакатимизда ишсизлик муаммосини олдини олиш мақсадида жаҳон 
молиявий инқтирози шароитида корхоналарга инвестиция киритишнинг 
ноанъанавий усулини жорий қилди. Унга кўра, банкрот корхоналарда ишлаб 
чиқариш фаолиятини қайта тиклаш, ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, 
техник ва технологик янгилаш учун банклар томонидан қўшимча инвестициялар 
киритиш, иш ўринларини қайта тиклаш ва янги иш ўринларини яратишни кўзда 
тутади.
Бунинг учун эса зарур институционал ва ҳуқуқий пойдевор яратилиб, 
такомиллаштириб бориляпти. Янги таҳрирда қабул қилинган “Банклар ва банк 
фаолияти тўғрисида”ги, Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки 
тўғрисида”ги 
қонунлар, 
давлатимиз 
раҳбарининг 
“Инфляцион таргетлаш режимига босқичма-босқич ўтиш орқали пул-кредит 
сиёсатини 
такомиллаштириш 
тўғрисида”ги, 
“Ташқи 
беғараз 
кўмак 
маблағларини жалб этиш механизмларини ва донорлар билан ишлашни 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги, “2017–2021 йилларда 
Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши 
бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Илм, маърифат ва рақамли иқтисодиётни 
ривожлантириш йили”да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида”ги 
фармонлари, “Оилавий тадбиркорликни ривожлантириш давлат дастурлари 
доирасида амалга оширилаётган лойиҳаларни кредитлаш тартибини 
такомиллаштиришнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорлари ва 
бошқа шу каби муҳим ҳужжатлар тижорат банкларининг инвестицион фаолияти 
самарадорлигини оширишга ҳам туртки беради. 
Йўналтирилган инвестициялар ҳисобига корхоналар Германия, Япония, 
АҚШ, Италия ва Швейцария каби ривожланган мамлакатларда ишлаб 
чиқарилган технология ва ускуналар билан жиҳозланди. Мазкур фаолияти 
тикланган корхоналар томонидан тайёр маҳсулот ишлаб чиқарилиб, шундан 
маҳсулотлар экспортга йўналтирилди. 

---

865 
Тижорат банкларининг инвестиция киритиш учун йўналтирадиган 
маблағларининг манбалари ўз маблағлари ва жалб қилинган маблағлардан 
ташкил топади. Ўз маблағлари банк капиталидан иборат бўлса, жалб қилинган 
маблағлар турли шаклдаги депозитлар ҳисобидан шаклланади.
Тижорат банклари фаол инвестиция фаолиятини олиб боришлари учун, 
аввало капиталлашув даражаларини ошириш зарур. 
Банкларнинг инвестиция киритиш имкониятлари кўп миқдордаги 
депозитларга жалб қилинган маблағлар ҳажми ва муддатига боғлиқ.
Эришилган ютуқларга қарамасдан мамлакатимиз банкларининг инвестиция 
жараёнларидаги иштироки етарли даражада эмас. Хорижий мамлакатларда 
инвестициялар таркибида банк кредитларининг улуши юкори фоиз атрофида 
бўлиб ушбу кўрсаткич бизда анча пастлиги ҳам тижорат банклари инвестиция 
фаолиятини янада ривожлантиришни тақозо этади.
Бунинг учун қуйидаги чора-тадбирларни амалга оширилиши мақсадга 
мувофиқ деб ҳисоблаймиз: 
– Марказий банк тижорат банкларининг инвестицион имкониятларини 
кенгайтириш учун очиқ бозор операцияларини ривожлантириши лозим.
– Йирик инвестиция лойихаларини хорижий давлатлар банклари билан 
синдициялаштирилган кредитлар бериш оркали молиялаштиришни амалиётга 
жорий килиш лозим. Бу лойихаларни молиялаштириш билан боглик риск 
даражасини пасайтиради ва уларни экспертиза килишда хориж тажрибасини 
урганиш имконини беради.
– Марказий банк қайта молиялаштириш воситасида банкларнинг 
ликвидлигини таъминлаши ва уларнинг инвестицион салоҳиятини оширишга 
кўмаклашиши лозим. 
– инвестиция лойиҳаларини молиялаштиришда тижорат банкларининг 
иштирокини фаоллаштириш, лойиҳаларни экспертиза қилиш ва хатарни 
баҳолаш тизимини такомиллаштириш, кредитлар бўйича муаммоли қарзларнинг 
юзага келишини олдини олиш йўли билан тижорат банкларининг кредит 
портфели мутассил ўсиши ҳамда сифатини таъминлаш; 
Юқорида таклиф қилинган тадбирларни амалиётга татбиқ этилиши 
республикамиз 
тижорат 
банкларининг 
инвестиция 
фаолиятини 
ривожлантиришга, иқтисодиётни барқарор ўсишига кўмаклашади.