Ўсимликлар морфологияси ва

-раем.
Келиб чи қиш и ҳар хил бўлган гажаклар: 
1, 2, 3 —
баргд: 
4— 5 —
новдадан; / — вика (V icia); 
2 —
бурчоқ (L athyrus); 
3 —
қов 
(Cucurbita реро) (a — бош ланғич барг, б-г баргнинг м етаморф озга учр 
гажакка айланиш и); 
4
— ток (Vitis vinifera) (a-в тўпгулнинг метаморфо: 
у ч р аб г а ж а к к а а й л а н и ш и ); 5 — т о к н и н г с и м п о д и а л н о в д а с и д
гаж акларнинг ҳосил бўлиши.
Ҳашаротхўр ўсимликлар. 
Баъзи автотроф ўсимликлар б 
тқоқ ва торфзорларда ўсиб, одатдаги озикданишдан ташк 
ри азотга бўлган эҳгиёжини ҳашаротлар билан озиқлани 
ҳисобидан қондиради. Бу хилдаги ажойиб биологик гуру 
лар 
ҳашаротхўр ўсимликлар 
деб аталади. Бундай ўсимли 
ларнинг 500 дан ортиқтури мавжуд бўлиб, барча қитъала

---

108
-раем.
Непентес
да тарқалган. Масалан, Шарқий Осиё тропик ва субтропик 
минтақаларида учрайдиган непентес, Шимолий Америка- 
нинг Атлантик океан қирғоқларидаги ботқоқларда учрай­
диган венерина, Жанубий Европа, Жанубий Осиё, Австра­
лия, Кавказ, Украина, Белоруссия, Волга сувларида ўсади- 
ган альдрованда, торфли ботқоқларда учрайдиган росянка 
ҳашаротхўр ўсимликлар жумласига киради.
Непентеслар (108-расм) баргларининг шаклини ўзгар- 
тиб ўзига хос кўриниш ва хусусиятларга эга: юқори қисми 
кўзачасимон (қопқоқбарг) ва ранг-барангдир, қуйи қисми 
япроқсимон шаклда бўлиб, ассимиляция вазифасини ба­
жаради. Кўзачанинг четига шира чиқиб ҳашаротларни ўзига 
жалб қилади. Кўзачага қўнган ҳашарот "ирпаниб, унинг 
ичига тушади ва чўкиб ҳазм бўлиб кетади. Кўзача оғзида- 
ги қопқоқча фақат ичидаги суюқ ширани ёмғирдан сақ- 
лаш учун хизмат қилади, аммо ҳашаротни тутишда мут- 
лақо алоқаси бўлмайди.
Венерина баргларининг қанотсимон банди бўлиб, икки 
бўлакли япроқларнинг четларида узун-узун тишчалари,

---

япроқ бўлакларининг 
ўртасида эса учтадан 
сезгир тукчалари бўла- 
ди. Ҳ аш арот баргга 
қўнганда тукчалар ҳара- 
катланиб бир неча (10— 
20) дақиқача баргнинг 
ҳар иккала бўлаги беки- 
лади ва ўз ичига ҳаша- 
ротни қамраб олади. 
Ҳашарот ҳазм бўлган- 
дан сўнг барг бўлаклари 
очилади (109-расм).
Росянка барглари 
безсимон (110-расм, 
2,5) бир қанча тукчалар 
билан қопланган бўлиб, 
учки қисмидан ёпишқоқ 
шира чиқаради. Баргга 
қўнган ҳашарот туклар- 
ни ҳаракатга келтиради. 
Натижада ҳашарот бир 
неча кун давомида эриб ҳазм бўлади, сўнгра тукчалар кўта- 
рилади ва ҳашарот қолдиқларини шамол учириб юбора- 
ди. Шундай қилиб, ҳашаротлар билан озиқланиш усули 
ўсимлик учун қўшимча азот топиш йўлидир.
Илдизларнинг метаморфозлари. Илдизлар кўп ҳоллар- 
да ўзларининг асосий функцияларидан ташқари бошқа 
махсус вазифаларни ҳам бажариши мумкин. Қўшимча ва- 
зифаларни бажариш туфайли илдизнинг ташқи курини­
ши ва ички тузилиши кескин ўзгарса, бундай илдизлар 
шакли ўзгарган ёки метаморфозга учраган илдиз деб айти­
лади. Бундай шакл ўзгаришлар ирсий жиҳатдан мустаҳ- 
камланган бўлиб наслдан-наслга ўгади.
Қуйида илдиз шакл ўзгаришларининг асосий хиллари- 
ни кўриб чиқамиз.
Ғамловчи илдизлар одатда қалинлашган ва кучли па- 
ренхималашган бўлади. Улар ўзида озиқ моддаларнинг 
жойлашишига қараб илдизмевалилар ва илдиз тугунакли- 
ларга бўлинади.