Ўсимликлар морфологияси ва

105-расм.
\ а р хил органлардан ҳосил бўлган тиканаклар: / — зиркнин] 
б арги дан р и во ж л ан ган ти к а н л а р и ; 
2 —
баргни т и к ан га ай лани ш и : 
3 —
ёввойи нокда новдадан ҳосил бўлган ти кан ; 
4 —
(а—в) дўланг 
новдасидан ҳосил бўлган тикан; 
қи
— қўлтиқдан ривож ланган новдалар
нинг пояси ингичка, нозик тузилганлиги учун мустақил 
равишда ўзини тик тутолмайди, шунинг учун гажаклар 
бирор нарсага чирмашиб олади ва пояни ушлаб туради. 
Дуккақцошлар оиласининг куп турларида баргнинг шакл 
ўзгаришидан ҳосил бўлган гажакларни кўриш мумкин 
Масалан, нўхат, бурчоқ (Lathyrus), қовоқ ўсимликларида 
баргнинг энг учки қисми, ёки баргнинг ўзи, баъзан 
ёи
баргчалар гажакка айланади (107-расм). Поянинг шакл ўзга- 
ришидан ҳосил бўлган гажакларни ёввойи ва маданий ток- 
ларда, шунингдек бошқа ўсимликларда учратиш мумкин.
Ўрта Осиё адир ва тоғларининг шағалли ҳамда қумл!: 
ерларида ўсишга мослашган талайгина ксерофит ўсимлик- 
ларда баргларнинг маълум бир қисми тиканларга айлана­
ди. Масалан, оқкаврак ёки говтикан (Anopordon), қўй ти­
кан (X anthium ), эчкисоқол 
, бўритикағ 
(Acanthophyllum), пахтатикан (Cirsitum), қундуз (Echinops; 
ва бошқалар. Бу, тиканлар одатда, баргнинг учидан 
(а п е к с' 
ёки четидан чиқиб турган қаттиқ тиканлардан

---

106
-расм.
Ruscus; 
2, 3 —
Phyllantus speclosusHMHr филлокладияли 
новдалари мураккаб баргларга ўхшайди.
Зиркнинг узун новдаларидаги барглар 3—7 бўлакли 
тиканга айланган. Уларнинг барг эканлиги қўлтик,ларида- 
ги қисқарган новдаларга айланган куртаклари билан аниқ- 
ланади (105-расм, 1 га қаранг).
Ш ўрхок чўлларда ўсувчи қизил шўра (S olicornia 
herbacea), қумли чўлларда ўсувчи қора сак^овул ва бошқа- 
ларда барглар редукцияланган, улар бироз кўринадиган 
бўртмалар шаклида, шунинг учун бу хилдаги ўсимликлар 
афилл (юнон. “а” инкор, йўқликни билдиради, ф и л -
л о н — ўсимлик) ўсимликлар деб айтилади. Бундай ўсим- 
ликларда фотосинтез вазифасини хлорофиллга бой бўлган 
бир йиллик новдалар бажаради.

---

107