A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

8.2-rasm
a, b - to ‘g n tishli; v - aylanma tishlar bilan; g
-
kesishuvchi о qlar bilan; d
-
harakatni о
'
zgartiruvchi; e
-
qiyshiq tishli; j - ichki ilashmali; z - shevronli
178

---

Agar shesternyaning aylanma harakatini ilgarilanma harakatga 
o'zgartirish lozim boisa, u holda mexanizmga 
reyka
o ‘matiladi. 
Reykali
uzatma
aylanm a harakatni ilgarilanm a harakatga (yoki aksincha) 
o ‘zgartirishga xizmat qiladi. U silindrik tishli gildirak va tishli reykadan 
iborat (8.2-rasm, 
d).
Agar yetaklovchi va yetaklanuvchi vallar bir xil aylanish soni bilan 
aylanma harakat qiladigan b o isa, u holda yetaklanuvchi va yetaklovchi 
valga tishlarining soni teng b o ig a n tishli gildiraklar o ‘matiladi. Agar 
yetaklanuvchi val yetaklovchi valga nisbatan sekinroq aylanishi zarur 
boisa, u holda yetaklanuvchi valga tishlarining soni ko‘proq b o igan tishli 
gildirak o‘matiladi va aksincha. Bu yerda tishlarining soni ko‘p boigan 
gildirak 
tishli g'ildirak
deb, tishlarining soni kam boigan gildirak esa 
shesternya
deb ataladi.
8.3-rasmda uzatmalaming turlari va uning chizmalari keltirilgan.
Tasmali uzatma
yetaklovchi va yetaklanuvchi shkivlardan va 
o ‘zgaruvchan aloqani bog‘lab turuvchi tasmadan iborat. Shkivlarga tarang 
qilib bir yoki bir nechta tasmalar kiydirilgan b o iib , bir shkivdan boshqa 
shkivga ishqalanish orqali harakat uzatiladi.
Zanjirli uzatma
yetaklovchi va yetaklanuvchi yulduzchalar va ulami 
qamrab turuvchi zanjirlardan iborat.
Xrapovikli mexanizm tishli gild irak (xrapovik) va sobachka (tish)dan 
tashkil topgan.
XraporM i mexaniim 
Cher.yakli ,1a,hma
8.3-rasm
179

---

Xrapovikli mexanizm
aylanma harakatni uzib-uzib bir yo‘nalishga 
berish va ayrim asboblarda barabanning teskari tomonga aylanishini oldini 
olish uchun qo‘llaniladi.