|
150 •
1 APRIL 2022
•
ВОСПИТАНИЕ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ В ЭПОХУ ГЛОБАЛЬНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ
RAISING A NEW GENERATION IN ERA OF GLOBAL TRANSFORMATION •
1 APRIL 2022
•
151
shakllanadiki, usiz til asosini tahlil qilib bo
ʻ
lmaydi. Bunga nutqdan gapni ajratish, so
ʻ
zni anglash, nutqdan
so
ʻ
zni differensiatsiyalash, so
ʻ
zning morfologik elementlarini anglash kiradi. Ko
ʻ
p tarmoqli maktabgacha
ta
ʻ
lim tashkilotlarida nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalarga logopedik yordamni tashkil etish uch
bosqichda: tovush, so
ʻ
zlarni analiz va sintez qilish malakalarini mustahkamlash, uning asosida nutqning
fonetik, leksik va grammatik tomonlarini rivojlantirish hamda kelgusida og
ʻ
zaki nutqini o
ʻ
stirish bo
ʻ
yicha
ishlar olib boriladi. Maxsus maktabgacha ta
ʻ
lim muassasalarida nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalarni
korreksion-pedagogik o
ʻ
qitishda so
ʻ
zning morfologik elementi ustidagi ishlar asos bo
ʻ
ladi. Bunda idrokni
rivojlantirish va so
ʻ
zlarni turli qismlarga ajratish ishlariga e
ʻ
tibor beriladi. Buning natijasida bolalarda
so
ʻ
zning morfologik tarkibiga oid tushunchalarni solishtirish kabi kuzatuvchanlik qobiliyati shakllanib
boradi. Maktabgacha yoshda muloqotning rivojlanishi faoliyatning shakllanishi bilan o
ʻ
zaro bog
ʻ
liqdir
(mehnat, o
ʻ
yin, tasviriy faoliyat). Masalan, logoped bolalarga stol ustidagi sabzavot va mevalar ichidan ovqat
uchun zarurlarini tanlashni so
ʻ
raydi. Mahsulotlarni tanlashda izohdan foydalanilsa, mustahkam uquvlar
tarkib topadi. Bolalarning so
ʻ
z boyligini mustahkamlash uchun “Kiyim-kechaklar”, “Oyoq kiyimlari” mavzusi
“Qo
ʻ
g
ʻ
irchoqni sayrga olib chiqamiz” vaziyatidan foydalaniladi. Asosiy vazifa shu mavzu bo
ʻ
yicha bolalar so
ʻ
z
boyligini oshirishdan iboratdir. Muloqot va turli faoliyat ko
ʻ
rinishlarini rivojlantirish logoped rahbarligida
rejalashtirilgan va tarbiyachi tashkil qilgan maxsus mashg
ʻ
ulotlarda davom ettiriladi. Bolalar muloqotini
turli faoliyat ko
ʻ
rinishlarida tashkil qilish kerakki, ular yangi so
ʻ
zlarni o
ʻ
zining faol nutqlarida doimo qo
ʻ
llash
imkoniyatiga ega bo
ʻ
lsinlar. Predmet va harakatlarni nomlash, ularni tasvirlab berish, predmetning sharoitini
aniqlash, predmetlarni taqqoslash, ularning qismlarini aytish, amalga oshirilgan faoliyat mahsullari bo
ʻ
yicha
hisobot berish va boshqalar shular jumlasidandir. So
ʻ
z boyligini oshirish uchun tasviriy faoliyat lug
ʻ
atidan
foydalanildi (rasm, loy yoki plastilindan o
ʻ
yinchoqlar yasash, applikatsiya, ko
ʻ
rish-yasash). Buning uchun
lolgoped, tarbiyachi va bolalar bilan o
ʻ
zaro muloqot tashkil qilinadi. So
ʻ
z boyligini oshirish uchun o
ʻ
yin katta
imkoniyatlarga ega bo
ʻ
ladi. U barcha mavzularda lug
ʻ
atni mustahkamlash va faollashtirish uchun vaziyatlarni
yaratishga xizmat qiladi. Boshlang
ʻ
ich bosqichda didaktik o
ʻ
yinlardan keng foydalaniladi va shular asosida
syujetli o
ʻ
yinlar tashkil qilinadi. Birinchi navbatda, sodda syujetli va roli kam miqdordagi syujetli o
ʻ
yinlar
uyushtiriladi. Masalan: “Mevalar”, “Sabzavotlar”, “Kiyim-kechaklar” mavzularidan so
ʻ
ng “Do
ʻ
kon” o
ʻ
yini tashkil
qilinadi. Bolalar sotuvchi, xaridor, kassir rollarini bajaradilar. Keyinchalik murakkab “Mehmon-mehmon”,
“Mehmon kuzatish”, “Tabib huzurida” kabi syujetli o
ʻ
yinlardan foydalanish mumkin. Muloqotning maromini,
uslubini egallash ko
ʻ
nikmalarini rivojlantirish oilada ham olib boriladi. Bolalarning mashg
ʻ
ulotlarda olgan
bilimlarini uyda mustahkamlashi uchun ota-onalarga maxsus vazifalar tavsiya etiladi. Bola shaxsidagi o
ʻ
ziga
xos xususiyat va uning shakllanish sharoitini hisobga olib muloqot va faoliyatni rivojlantirish bo
ʻ
yicha
maslahatlar beriladi.
Maxsus maktabgacha ta
ʻ
lim muassasalarida nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalarga logopedik yordam
quyidagi yo
ʻ
nalishda tashkil qilinadi:
- fonematik idrokni rivojlantirish va mustahkamlashni davom ettirish; akustikasi va artikulyatsiyasi
bo
ʻ
yicha tovushlarni differensiatsiyalash;
- so
ʻ
zni tovush tomonidan tahlil qilishni mustahkamlash va takomillashtirish;
- so
ʻ
z boyligini oshirish orqali og
ʻ
zaki nutqini faollashtirish;
- o
ʻ
xshash predmetlarni ularning belgisi bo
ʻ
yicha differensiatsiyalash, ya
ʻ
ni muhim alomatlarga ajratish;
- aytilgan so
ʻ
zning sinonimini topish;
- so
ʻ
zning morfologik tarkibi haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish; sifat haqidagi tasavvurlarni o
ʻ
stirish;
- fe
ʻ
llarni zamonlarda qo
ʻ
llash va ularning ko
ʻ
lamini kengaytirish;
- bir nechta shaxsning harakati tasvirlangan syujetli rasm bo
ʻ
yicha hikoya tuzish;
- syujetli rasm bo
ʻ
yicha ma
ʻ
lum izchillikda bog
ʻ
langan hikoya tuzish.
Bu ishlarni amalga oshirish jarayonida quyidagilarga ahamiyat beriladi:
- rasm mazmunini ma
ʻ
lum izchillikda bayon qilishga oid malaka va ko
ʻ
nikmani rivojlantirish hamda
unga ta
ʻ
sir etuvchi hamkorlik vositalarini aniqlash;
-hikoya tuzish uchun zarur til vositalarini tanlash malakasini shakllantirish, dialogda erkin muloqot
qilish malakasini rivojlantirish;
- maktabgacha tarbiya yoshidagi nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalar bilan yakka tartibdagi
mashg
ʻ
ulotlarda quyidagilar taklif etiladi:
-oldin qo
ʻ
yilgan tovushni mustahkamlash;
-turli guruhga kiruvchi tovushlar differensiatsiyasi (nutqiy material asosida).
Do'stlaringiz bilan baham: |
