100 •
1 APRIL 2022
•
ВОСПИТАНИЕ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ В ЭПОХУ ГЛОБАЛЬНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ
RAISING A NEW GENERATION IN ERA OF GLOBAL TRANSFORMATION •
1 APRIL 2022
• 101
EKOLOGIK KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK VA PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
S. Akbarova
TDPU o‘qituvchisi
Annotatsiya:
ushbu maqola O‘zbekistondagi ekologik ta’lim va uning
hozirgi holatini tahlil qiladi,
bo‘lajak o‘qituvchilarning ekologik kompetensiyasining asosiy turlarini tasniflaydi.
Kalit so‘zlar:
ekologiya, kompetentlik, pedagogika, atrof-muhit muhofazasi, ta’lim, global muommolar.
Аннотация
: данная статья анализирует экологическое образование в Узбекистане и его современное
состояние, классифицирует основные виды экологической компетенции будущих педагогов.
Ключевые слова:
экология, компетентность, педагогика, охрана окружающей среды, образование,
глобальные проблемы.
Jahon ekologik inqirozining hozirgi og‘ir sharoitlari, uni bartaraf etish zarurligi
ekologik mezonlarni
inson faoliyatining barcha tarmoqlari uchun majburiy va ustuvor vazifa sifatida kiritishni taqozo qilmoqda.
Hozirgi sharoit innovatsion rivojlantirish strategiyasini amalga oshirish, inson va tabiat o‘rtasidagi
munosabatlarni optimallashtirishga, rivojlangan mahalliy va xorijiy yutuqlar asosida ekologik xavfsizlikni
oshirishga qaratilgan kadrlar tayyorlashni talab qiladi.
O‘zbekistonda jamiyatni ekologik tarbiyalashdan asosiy maqsad – yuqori ekologik madaniyatga
ega, doimiy ravishda o‘z-o‘zini
rivojlantirishga intiladigan, nafaqat tez o‘zgaruvchan ijtimoiy-ekologik
sharoitlarga moslashuvchan, balki bugungi qilinayotgan ishlarning ertangi kundagi ekologik oqibatlaridan
xabardor, ekologik mas’uliyatli avlodni shakllantirishdan iboratdir. Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish lozimki,
bular respublikamizdagi ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi. Ekologik madaniyatni shakllantirish va
mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligini oshirish uchun maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta
maxsus va oliy kasb-hunar ta’limi
va kasbga qayta tayyorlash, malaka oshirish tizimlarida,
shuningdek,
ommaviy axborot vositalari, muzeylar, kutubxonalar, madaniy muassasalarni ham o‘z ichiga olgan ekologik
ta’lim tizimi yaratilmoqda. Atrof- muhitni muhofaza qilish sohasida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini
belgilash, tabiatni muhofaza qilish sohasidagi qonun hujjatlari buzilishlari profilaktikasi, ularni aniqlash va
oldini olishning samarali mexanizmlarini joriy etish, respublika aholi punktlarining sanitariya va ekologik
holati uchun davlat organlari, xo‘jalik yurituvchi subyektlar rahbarlari va fuqarolarning shaxsiy javobgarligini
kuchaytirish, shuningdek, 2030-yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad
va vazifalarga erishishni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston
Respublikasining atrof-muhitni muhofaza qilishning 2030-yilgacha bo‘lgan konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida»gi Farmoni tasdiqlandi.[1]
Umumiy majburiy ekologik ta’lim va yosh avlodni tarbiyalash, talaba yoshlar va butun aholining ekologik
tarbiyasi ta’lim muassasalarini ekologik ta’lim tizimini loyihalashga yo‘naltiradi. Biroq, ekologik ta’limni
loyihalash sohasida bugungi kunda murakkab va qarama-qarshi vaziyat yuzaga kelmoqda. Bir tomondan,
o‘quvchi shaxsini ma’naviy-axloqiy rivojlantirish yo‘nalishi sifatida ekologik ta’limning
ahamiyati ortadi,
jumladan:
- atrof-muhitni muhofaza qilishni tashkil etishda aksiologik yondashuvlar ustuvor ahamiyat kasb
etmoqda;
- ekologik madaniyat va axloq qoidalariga bo‘lgan talab ortib bormoqda;
- jamiyatni barqaror rivojlantirish tamoyillari yangilanmoqda.
Davlat ta’lim standartini ishlab chiquvchilar kelajak o‘qituvchilari oldiga umumta’lim fanlari doirasida
ekologik komponentni shakllantirish va yuqori sinflar uchun ekologiyaning muayyan yo‘nalishini
chuqurlashtirib o‘qitish dasturini ishlab chiqish vazifasini qo‘ydilar. Shunday qilib, yangi ijtimoiy-madaniy va
ekologik vaziyat o‘qituvchining atrof-muhit inqirozini bartaraf etishdagi rolini sezilarli darajada o‘zgartiradi
hamda uning faoliyatini tor kasbiy vakolat doirasidan chiqarib, ekologik natijalar uchun javobgarlik darajasini
oshirdi. Dunyo va respublika mutaxassislari tomonidan ekologik salohiyat darajasi o‘rganilgan. Jumladan,
Y. V. Grishayevaning ta’kidlashicha, o‘qituvchining ekologik kompetensiyasi deganda uning pedagogik o‘zaro
munosabatlarning barcha ishtirokchilarida ekologik madaniyat darajasini
oshirishga yordam beradigan
samarali ekologik ta’lim muhitini yaratish va rivojlantirishga qaratilgan ekologik va pedagogik faoliyatga
tayyorligi tushuniladi. O‘z navbatida, kelajak o‘qituvchisining ekologik kompetentsiyasi – bu uning ekologik-
pedagogik faoliyatga tayyorgarligining zarur darajasi, shu jumladan, ijtimoiy
ahamiyatga ega ekologik
muammolarni yechish tajribasi bilan baholanadi. Ko‘rinib turibdiki, yoshlarga ekologik ta’lim va tarbiya
berish ishlari hozirgi kunda har qanday talim muassasasining eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Bu vazifani amalga oshirish uchun asosiy elementlari atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi aniq
