Soibjon begmatov bastakorlar

Ota Jalol Nosirov 
(1845–1928)
Buxoro  maqomlarining  bilimdoni,  mohir 
tanburchi,  zabardast  hofiz  Ota  Jalol  Nosirov 
1845-yili  Buxoroda  tavallud  topgan.  Otasi 
Nosir  ota  masjidda  muazzinlik  vazifasida 
ishlagan. Xalq musiqa merosi, ayniqsa, maqom 
sho‘balaridan xabardor kishi bo‘lgan. 
U yoshligidan musiqaga mehr qo‘yadi, kasb-
ni o‘rganish maqsadida davrining maqom bilim-
donlaridan biri, mashhur xonanda Tillaboy hofizga shogird tushadi. 
Ota  Jalol  ustozidan  Shashmaqomning  «Nasr»  bo‘limiga  tegishli 
bo‘lgan qismlarini o‘rganadi. 
Ota Jalol 20 yoshlarida saroy hofizligiga qabul qilinadi. U noyob 
iste’dodi  hamda  shirali  ovozi  bilan  tez  orada  saroy  ahli  e’tiborini 
qozonadi. Shundan so‘ng uni saroy musiqachilarining boshlig‘i etib 
tayinlashadi.  U  o‘z  davrining  nufuzli  maqom  ustozlaridan  bo‘lib 
yetishadi  va Amir  Muzaffarxon, Abdulahadxon  va  Olimxon  saroy-
larida maqomchilar guruhiga rahbarlik qiladi. U faoliyati davomida 
mohir  tanburchi  va  xonanda  sifatida  shakllanadi.  Shashmaqomn-
ing cholg‘u va ashula yo‘llarini tartibli holda ijro etishga muyassar 
bo‘ladi. 
Ota  Jalol  Shashmaqomni  ijro  etish  jarayonida  unga  ijodiy 
yondashadi.  Uning  faoliyatida  ijodiy  munosabatlar  bo‘lganligi 
xususida  ayrim  manbalarda  bayon  etiladi.  Xususan,  «Segoh» 
maqomiga mos savt bog‘laydi va uni «Savti Jaloliy» deb nomlaydi. 
Bu  borada  A.  Fitrat  o‘zining  «O‘zbek  klassik  musiqa  va  uning 
tarixi» risolasida quyidagi fikrlarni bayon etadi: «Segoh maqomida 
savt sho‘basi yoq edi. Mashhur musiqachi Ota Jalol tomonidan me-
ning tashviqim bilan 1922-yilda «Savt» bastalangan edi»
1
. 
1
 
A. Fitrat. O‘zbek klassik musiqa va uning tarixi. – T., 1993. 24-b
.

---

36
Ota Jalol XX asrning 20-yillarida Buxoroda ochilgan «Sharq mu-
siqa maktabi»da faoliyat ko‘rsatadi. O‘z davrining nufuzli sozanda 
va xonandalariga maqom san’atini o‘rgatadi. «1923-yilda V.A.  Us-
penskiy tomonidan Buxoro «Shashmaqom»i notaga olinishida ham 
keksa  ustoz  eng  asosiy  tayanch  vazifasini  bajargan.  V.A.  Uspens-
kiy «Shashmaqom» mushkilot va nasrlarini notaga ko‘chirishda Ota 
G‘iyos Abdug‘ani, Abdurahmon Tanburiy (Umarov), Domla Halim 
Ibodov,  Ma’rufjon  Toshpo‘latov  kabi  qator  atoqli  sozandalar  ijro-
lariga asoslangan»
1
. 
Buxoro  «Shashmaqomi»  1924-yilda Abdurauf  Fitrat  tashabbusi 
ostida, Ota Jalol hamda Ota G‘iyos va V.A. Uspenskiylar bilan birga 
notaga  ko‘chirilgan  va  «Olti  musiqali  poemalar»    (Шесть  музы-
кальных поэм) nomi bilan Moskvada nashr qilingan. 
Ota  Jalol  1928-yili  Samarqand  shahrida  ochilgan  Musiqa  va 
xoreografiya  ilmiy-tadqiqot  institutida  ustozlik  faoliyatini  olib 
boradi. Bu dargohda u Halim Ibodov, Hoji Abdulaziz Abdurasulov, 
Shodi Azizov,  Shonazar  Sohibov  kabi  bir  qator  san’at  arboblariga 
hamda  taniqli  kompozitorlar  bo‘lmish  M.  Ashrafiy,  M.  Burhonov, 
T.  Sodiqov, Sh. Ramazonov va boshqalarga saboq beradi. Ota Jalol 
Nosirov 1928-yilda 83 yoshida Samarqandda vafot etgan.