O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

M iyachaning turli qism lariga ta'sir etish effektlari.
M iyachaning 
turli q ism larig a elek tr toki bilan t a ’sir etilg a n d a katta yarim sharlar 
p o ‘stlo g ‘ining m uayyan qism laridagi neyronlar, oraliq m iya, o ‘rta va 
uzunchoq m iya ham da retikulyar form atsiya yadrolarining elektr faolligi 
o ‘zgaradi. M iyacha yuzasiga yoki undagi a y rim y ad ro larg a kuchli elektr 
toki bilan ta ’sir etilganda k o ‘z, bosh, q o'l-o y o q harakatga keladi. M iyacha 
ta ’sirlanganda ro ‘y beruvchi harakatlar katta yarim sharlar p o 's tlo g 'i 
ta ’sirlangandan kelib chiquvchi harakatlardan farq qilib, sust va tonik 
xarakterda b o ’ladi. T a’sir etish effekti uzoq vaqt saqlanadi.
M iyachaning turli qism lari har xil m uskul guruhlarining qisqarishini 
b o sh q a rish d a q atnashdi. Shu sababli desereb ratsio n rigidlik m avjud 
b o ‘Iganda m iyachaning oldingi b o ‘lagiga ta ’sir etilsa yozuvchi m uskullar 
tonusi pasayadi, orqa m iyaning k esish m ay o zish reflekslari kam ayadi va 
katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idagi m otor zona bo'laklariga elektr toki bilan 
t a ’sir etish tufayli k elib ch iq a d ig a n m u sk u l q isq a rish la ri su say ad i. 
M iyachaning orqadagi b o 'la g ig a ta ’sir etilganda k o 'z harakatlari qayd 
q ili n a d i v a k a tta y a r im s h a r la r p o 's t l o g 'i d a g i m o to r z o n a n in g
q o 'zg 'alu v ch an lig i o 'zgaradi. M iyachaning sharsim on yadrosi ta ’sirlanda 
o 's h a tom ondagi oyoqlar bukiladi, chodir yadrolari ta ’sirlanganda esa 
ikkala oldingi oyoq bukiladi.
M iy a k a tta y a rim s h a rla r i p o 's t l o g 'i n i n g m u a y y a n q is m la ri 
ta ’sirlanganda m iyacha p o 'stlo g 'id a yuzaga chiqqan elektr potensiallarini 
q a y d q ilis h y o k i a k s in c h a , m iy a c h a p o 's tlo g 'in in g tu rli q ism la ri
128

---

ta ’sirlanganda m iya katta yarim sharlari p o ‘stlo g ‘ida y uzaga chiqqan 
p o te n sia lla rn i q a y d q ilish , u la rn in g m u a y y a n q ism la ri o 'z a ro ikki 
tom onlam a b o g 'lan g a n lig in i k o 'rsa td i. M asalan,, oldingi o yoqlam ing 
m iyacha p o ‘stlo g ‘idagi vakillik zonasi oldingi o y oqlam ing katta yarim
sharlar p o ‘stlo g ‘idagi vakillik zonasiga b o g 'liq . M iyachaning k o 'ru v
zonasi katta yarim sharlar p o 's tlo g 'in in g k o 'ru v zonasiga, m iyachaning 
eshituv zonasi esa katta yarim sharlar p o 's tlo g 'in in g eshituv zonasiga 
bog'liq. M iyacha bilan katta yarim sharlar o 'rta sid a resiprok xarakterdagi 
shunday b o g 'la n ish la r borligidan, organizm dagi harakat sistem alarini 
b o s h q a r u v c h i m e x a n iz m la r j u d a n o z ik k o r r e l y a t s i y a q ili n a d i 
(uyg'unlashtiriladi).