O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

K anal tipi
F u n k siy a si
Tok
K anal blokatori
Kaliyli (tinchlikda)
Tinchlik potensialini 
hosil qiladi
J k+ (oqim)
TEA
Natriyli
Harakat potensialini 
hosil qiladi
J Na
TTX
Kalsiyli
Sekin potensiallarni 
hosil qiladi.
J
J Ca
D-600,
verapamil.
Kaliyli sekin 
(to‘g‘irlanuvchi)
Repoliyarizasiyani
ta’minlaydi
J k+ (ushlab 
qolinishi)
TEA
Kalsiy
faollashtiruvchi
kaliyli
Ca2+ ionlari oqimi 
hisobiga 
Repoliyarizasiyaning 
chegaralanganligi
T + 2+ 
J k Ca
TEA
Izoh: TEA-tetraetilammoniy; TTX-tetradotoksin.
B undan tashqari, kalsiy kanallari faoliyati ham katta qiziqish 
o ‘y g ‘otadi. O datda, k o 'p g in a holatlarda m em brana ichiga kiruvchi 
kalsiy o qim i yetarli kattalikka ega b o ‘lm aganligi sababli, hujayra 
m e m b r a n a s i d a d e p o l y a r i z a s i y a n i c h a q ir a o lm a y d i. K o ‘p g in a
h o l a t l a r d a h u j a y r a i c h i g a t u s h g a n k a l s i y « m e s s e n j e r » y o k i 
ikkilamchi tashuvchi vazifasini bajaradi. Natriy ionlarining hujayra 
ichiga kirishi natijasida kelib chiqqan hujayra m em b ran asin in g
d e p o l y a r i z a s i y a s i k a l s i y k a n a l l a r i n i f a o l l a s h t i r a d i . K a l s i y
k a n allarin in g inaktivasiyasi bir m uncha m u rak k ab jarayondir. Bir 
tom ondan, hujayra ichida erkin kalsiy ko n sen trasiy asin in g ortishi 
k a l s i y k a n a l l a r i n i n g i n a k t i v a t s i y a s i g a o lib k e l a d i . I k k i n c h i
t o m o n id a n esa, h u ja y ra s ito p la z m a s i o q silla ri k a ls iy n i o ‘ziga 
biriktiradilar, bu o ‘z navbatida kalsiy oqimini uzoq m ud d at bir xil 
kattalikda ushlab turishiga imkon beradi. Bu vaq td a natriy oqimi 
b u t u n l a y s e k i n l a s h a d i . Y u rak h u j a y r a l a r i f a o l i y a t i d a k a l s i y
kanallarining ahamiyati ju d a muhimdir.
Tinchlik potensiali.
Tinchlik holatida hujayraning ichki yuzasi 
tashqi y u zasig a nisbatan m anfiy p otensialga ega. Tinch holatda 
boTgan nerv hujayrasi membrana potensiali taxminan 70 -95 
m V g a
tengdir. X odchkin va Xaksli nazariyalariga m uvofiq, m em brana 
potensialining kattaligi bir necha omillarga bogTiq: har xil ionlar uchun 
h u j a y r a m e m b r a n a s i n i n g s e l e k t i v o ' t k a z u v c h a n l i g i , h u j a y r a
14

---

sitoplazmasi va sirtida ionlar konsentrasiyasi har xil bo‘lishiga, (ionlar 
assimmetriyasi), ionlar faol transportini ishlash prinsipiga va h.k. 
Lekin bu omillar bir-biri bilan uzviy bog'liqdir. Bu potensiallar farqi 
tinchlik p o ten sia li
yoki 
m em brana po ten sia li
deb ataladi. Tinchlik 
potensialini faqat mikroelektrodlar yordamida aniqlash mumkin, bu 
elektrodlar hujayra ichidagi potensiallarni sezishga mo'ljallangan. 
M i k r o e le k tr o d - shisha n a y c h a d a n c h o ‘zib y a sa lg a n in g ich k a 
kapillyar, y a ‘ni kichik tomizgichdan iborat. Kichik tomizgich uchining 
diametri taxminan 0,5 
mk.
Kichik tomizgichga tuz eritmasi (3 
M
KS1) 
toMdiriladi, eritm aga esa metall elektrod botiriladi va o 'zg arm as 
tokning kuchaytirgichi ossillograf bilan birlashtiriladi. Mikroelektrod 
hujayrani qoplovchi membranasini teshib o ‘tishi bilanoq, ossillograf 
nuri boshlang‘ich holatdan darhol pastga burilib, yangi sathda qaror 
to p a d i va h u j a y r a n in g y u zasi b ila n p ro to p la z m a s i o ‘rta s id a g i 
p o t e n s i a l l a r o ‘z g a r i s h i n i k o ‘r s a t a d i . H u ja y r a m e m b r a n a s i g a
mikroelektrod shikast yetkazilmasdan kiritilsa, hujayra bir necha 
soatgacha faoliyat k o ‘rsata oladi.