«Bosh miya rejlekslari» degan mashhur asarini nashr qildi. I.M.Sechenov ushbu asarida bosh miyada го у beradigan jarayonlam ing, shu jum ladan odamning fikrlashi kabi murakkab jarayonlarni reflektor tabiatiga xos ekanligini ko'rsatdi. I.M.Sechenov shu bilan birga oliy nerv faoliyati jizio lo g iy a sig a asos soldi, fiz ilo g iy a n in g bu so h a sin i keyinchalik I.P.Pavlov rivojlantirdi. I.P.Pavlov (1849-1936 y.) m iyaning reflektor fa o liy a ti haqidagi bilimni odam va hayvon oliy nerv faoliyati haqidagi ta 'limotni yaratish orqali y a n g i da ra ja g a k o 'ta rd i. I.P .P avlov ilm iy fa o liy a tin i uch yo'nalishda olib bordi: «Qon aylanish fiziologiyasi» (1874-1889 y.), «Hazm fiziologiyasi (1889-1901 y.j, «Oliy nerv faoliyati» (1901-1936 y.J. U 1904 y ili Nobel mukofotiga sazovor bo 'Idi. Hayotining oxirgi yillarida (1935 y.) xalqaro fiziologiya kongressida I.P.Pavlov «Dunyo fiziologlari oqsoqoli» degan unvonga sazovor bo 'Idi. Ch.S.Sherington (1856-1952 y.) miyaning o'zaro muvofiqlashtirish tarzlarini ishlab chiqdi. Uning ishlari E.D.Edrianning (1889-1977 y.) elektrofiziologiya ishlari bilan birgalikda 1932- y il Nobel mukofotiga sazovor b o ‘Idi. D.Ekkls, E.Xaksli va A.Xodchkinlar neyronlar qo'zg'alishining ion mexanizmini k a sh f qilganliklari tufavli 1963y Nobel mukofotini qo'lga kiritdilar. O 'z b e k is to n d a fiz io lo g iy a fa n in in g r iv o jla n is h i 1 9 2 6 -yild a Toshkentda ta sh k il qilin g a n Turkiston u n iversite ti bilan b o g'liq. O 'zbekistonda ilk fizio lo g ik tadqiqotlarga Turkiston universitetining professorlari E.F.Polvakov va I.P.Mixaylovskiylar rahbarlik qilishdilar. K eyinchalik Turkiston ( 0 ‘rta Osiyo) universitetining professorlari A.I.Izrail va A.S.Shatalinalar hamda Toshkent Tibbiyot instituti «Nor mal fiziologiya» kafedrasiga mudirlik qilgan professor N. V.Danilovlar rahbarlik qildilar. Ularning rahbarligida respublikamizda bir necha olimlar yetishib chiqdilar. О ‘zbekiston Fanlar Akademiyasi akademigi, professor A. Yu. Yunusov, Respublikada xizmat ко ‘rsatgan fa n arboblari, p r o fe s s o r A .X .H o sh im o v va p r o fe s s o r A .S .S o d iq o v la r sh u la r jumlasidandir. О ‘zbekistonda X X asrning 50-60yillarida yuqori haroratning me ‘da- ichak faoliyatiga ta ‘sirini о ‘rganish ishlari boshlandi. A. Yu. Yunusov, 8
A.S.Sodiqov, GF.Korotko, Yu.A.Sherbakov, K.R.Rahimov singari olimlar о 'z ilm iy izlanishlarini issiq harorat me 'daning shira ajratishi va h a ra ka tla n ish ig a , m e ’da o sti bezi ingichka ichak sh ira ajra tish faoliyatiga ta sir qilish holatlariga bag ‘ishladilar. G .F .K orotko r a h b a r lig id a A n d ijo n T ib b iyo t in stitu tid a «Fiziologlarning ilmiy maktabi» yaratildi, ularning ilmiy tadqiqotlari ferm entlar gom eostazi va qondagi gidrolitik ferm entlar turg ‘unligini ta 'minlash qonuniyatlariga bag ‘ishlandi. K .R.Rahim ov kavsh qaytaruvchi hayvonlarda ilk bor membrana hazmini o'rgandi. Shuningdek, K.R.Rahimov va E.S.Mahmudovlar o ‘z ilm iy iz la n is h la r in i sh u n in g d e k fa o liy a t o n to g e n e zig a ham bag ‘ishladilar. U.Z.Qodirov hazm a'zolarining o'zaro munosabatlarini o'rganib, о 'n ikki barm oqli ichakka о ‘t-safro chiqishi buzilganda ingichka ichakning sekretor, so ‘rish va harakat faoliyatlari, me ‘da osti bezining sekretor faoliyati keskin о 'zgarishini ко ‘rsatdi. Z .T .T u rsu n o v m iya y a r im s h a r la r in in g p o 's t l o g 'i s u v -tu z a lm a s h in u v id a a h a m iy a ti k a tta ek a n lig in i, h a y v o n la rn i p o 'stlo q sizla n tirish yu q o ri harorat ta'sirida kuzatiladigan suv-tuz almashinuvidagi о ‘zgarishlarni kuchaytirishini ко ‘rsatdi. M.G.Mirzakarimova hazm tizim a ’zolari suv-tuz zaxirasi vazifasini b ajarishi va y u q o ri harorat sharoitida organizm suv tanqisligini yengishda shu zaxiradan foydalanishi mumkinligini isbotladi. V .A .H o jim a to v g ip o ta la m o -g ip o fiz a r tizim n in g s u v -tu z almashinuvidagi ahamiyatini yana bir bor isbotlab, bu almashinuvning en d o k rin b e zla r to m o n id a n b o sh q a rilish id a g i y o sh g a a lo q a d o r xususiyatlariga aniqlik kiritdi. R.A.Ahmedov yuqori haroratda tana harorati turunligini saqlash faqatfizikaviy haroratni boshqarishga (issiqlikyo'qotishga) emas, balki k im y o v iy h a ro ra t b o sh q a rilish ig a (is s iq lik h o sil q ilish g a ) ham bog'liqligini isbot qildi. T.K.G'ulomov regional (yurak va buyrak) qon aylanishiga yuqori harorat sharoitida ichki a ‘zolarning refleks ta 'sirlarini о ‘rgangan. B .Z .Z a rip o v o v q a t hazm q ilish fiz io lo g iy a s i so h a sid a o vq a t moddalarini ichaklardan so ‘rilishi jarayonlarini о ‘rgangan. Respublikamiz fiziologiyasining tarixi ju d a qisqa bo ‘Isada, shu davr ichida ко ‘zga ко ‘rinarli, samarali yutuqlarga erishildi va bu sohada bir qator yirik mutaxassis olimlar yetishib chiqdilar. 9
