O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

C hig'an oqdagi elektr hodisalar.
T adqiqotchilar ch ig 'a n o q n in g turli 
qism laridagi elektr potensiallarini qayd qilishda 5 ta turli fenom enni 
aniqladilar.
426

---

U lardan ikkitasi-eshituv reseptor hujayrasining m em brana potensiali 
va endolim fa potensiali-tovush ta ’siriga bog'liq emas. Elektr hodisalaridan 
uchtasi - c h ig 'a n o q n in g m ikrofon po ten siali, y ig 'in d i poten siali va 
eshituv nervining potensiali-tovush t a ’sirida kelib chiqadi.
E s h itu v r e s e p to r h u ja y ra s in in g m e m b ra n a p o te n s ia li, b o s h q a
hujayralar kabi eshituv hujayralari m em branasining ichki yuzasi tashqi 
yuzasiga nisbatan m anfiy zaryadidan yuzaga keladi va uning kattaligi 70 
m v ga teng. E ndolim fa potensiali yoki koxlear potensiali parda kanalga 
b ir e l e k tr o d n i k i r i t i b , ik k in c h i e l e k tr o d n i y u m a lo q d a r c h a g a
yaqinlashtirganda qayd qilinadi.
C h ig 'a n o q q a elektrodni kiritib, uni kuchaytirgich va radio karnayiga 
u la b , to v u s h b ila n t a ’s ir e t i l s a , ra d io k a r n a y i to v u s h n i a n iq
gavdalantiradi. 1930 yilda U iver va Brey k a sh f etgan bu tajribadan shu 
narsa anglashiladiki, ch ig 'an o q tovush tebranishlarini aniq m os keluvchi 
chastotali elektr tebranishlariga aylantirib, m ikrofon kabi ishaydi. Shu 
tufayli, bu hodisa 
chig'anoqning mikrofon effekti
deb ataladi.
Juda kuchli tovushda vateb ran ish larin in g chastotasi katta bo'lg an d a, 
elektr tebranishlarining yozuvidagi nol c h izig 'in in g barqaror o 'zg a rish i, 
y a ’ni po ten siallar farqining o 'z g a rish i kuzatiladi, bu hodisa 
y ig 'in d i
po ten sia li
deb ataladi.
Eshituv sezgilari.
Inson tovush tebranishlar chastotasini 16-Gs dan 
20000 G s g acha qabul qiladi. B u d iap azo n 10-11 aktavaga to 'g 'ri keladi. 
Tovush tebranishlarining yuqori chegarasi insonning yoshiga b o g 'liq
b o 'lad i, yoshi o 'tg an sari pasayib boradi, shuning uchun qariyalar yuqori 
tonlarni eshitm aydi.