O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Yorug 'lik k o n tr a s ti.
K o 'r u v n e y r o n l a r i n i n g o 'z a r o la te r a l 
torm ozlanishi asosida um um iy yoki global y o ru g 'lik kontrasti yotadi. 
Q ora fonda y otgan b ir p arch a kulran g q o g 'o z y o ru g ' fonda yotgan 
sh u n d a y k u lra n g q o g 'o z g a n is b a ta n o c h ro q к о 'rin ish i y o r u g 'lik
kontrastiga misol b o 'lad i. Buning sababi shuki, yorug fon ко plab to r 
parda neyronlarini q o 'z g 'a ta d i, ularning q o 'z g 'a lis h i bir parcha kulrang 
q o g 'o z faolligini ta ’m inlovchi hujayrani torm ozlaydi.
Yorug 'likning ко 'zni qam ashtiradigan darajada ravshanligi.
Haddan 
tashqari ravshan yorug'lik ham k o 'z qam ashuvi kabi noxush sezgiga sabab 
b o 'la d i. R avsh an lik n in g k o 'z n in g qam ash tirad ig an yuqori chegarasi 
k o 'z n in g dastlabki ad ap tatsiy asig a b o g 'liq : k o 'z q o ro n g 'u g a qancha 
k o 'p r o q a d a p ta ts iy a la n g a n b o 'ls a , y o r u g 'lik n in g o 's h a n c h a kam
ravshanligi ko'zni qamashtiradi. Bu ravshanlik quyidagi formula yordamida 
yechiladi: g=sV«, bu yerda g-ko‘zni qam ashtiruvchi ravshanlik. v -k o 'z
qaysi m aydonga adaptatsiyalangan b o 'lsa o 'sh a m aydonning ravshanligi.
Rang ko'rish.
Turli narsalardan sochiladigan yoki qaytadigan, to 'lqin 
uzunligi 400 nm dan 800 nm orasidagi y o ru g ' lik nurlarini odam k o 'ra d i. 
To'lqin uzunligi 800 nm ortiq infraqizil va 400 nm dan kichik ultra binatsha 
n urlar k o 'z g a k o 'rin m ay d i. O q rang b ir talay ranglarning aralashish 
natijasidir.
421

---

Rang sezish nazariyalari.
Rang sezish haqida turli xil nazariyalar 
bor. 
Uch kom pon en tli n azariya.
Bu n a z a riy a g a m u v o fiq k o 'z t o 'r
pardasida rang sezadigan har xil fotoreseptorlar-kolbachalam ing uch xili 
bor. G G elm gols, M. V.Lomonosov fikriga ko'ra, kolbachalam ing birinchisi 
qizil rangga, ikkinchisi yashil rangga va uchinchisi k o 'k rangga sezgir 
bo ladi. H ar qanday rang uchala rang ajratuvchi elem entlarga har xil 
darajada t a ’sir etadi. Bu nazariya tajribalarda quyidagicha isbotlangan: 
odam ning k o 'z to 'r pardasiga m ikrospektrofotom etrik usul bilan har xil 
to'lqin uzunlikdagi nurlar ta ’siretilganda, aynan birxil kolbachalar faolligi 
o'zg a rg a n . E .G ering tom onidan ta k lif qilingan nazariyaga k o 'ra , to 'r
pardadagi y o ru g 'lik n i sezadigan uchta gipotetik m odda bor: birinchi oq- 
qoraga, ikkinchisi q iz il-y ash ilg a va uchinchisi sa riq -k o 'k ranglarga 
sezuvchan b o 'lad i. Y orug'lik nurlari ta ’sirida shu m oddadar parchalanib, 
dissim ilyatsiya nerv oxirlariga ta ’sir etadi va oq, qizil yoki sariq rang 
sezgisi vujudga keladi. Boshqa y orug'lik nurlari o 'sh a gipotetik m oddalar 
sinteziga (assim ilyatsiya) sabab b o 'la d i, shu tufayli qora, yashil va k o 'k
rang sezgisi kelib chiqadi.