Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti b. S. Abdullayeva, N. Sh. Ruzikulova

Savol va topshiriqlar 

---

100 
1. Multimedia — bu… . 
2. Ta‘limda multimedia resurslari va texnologiyalaridan foydalanishda 
telekommunikatsiya tarmoqlarini qoʻllash qanday imkoniyatlarni yuzaga 
chiqarishga olib kelmoqda? 
II MODUL. BOSHLANG„ICH TA‟LIM FANLARINI OʻQITISHDA 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH 
Tayanch soʻz va iboralar: 
axborot texnologiyalari, axborot, motiv, oʻquvchi, 
oʻqituvchi.
 
Bugungi axborot texnologiyalari rivojlangan davr ta‘limda olib borilayotgan 
ishlarning samarasi bir qancha omillarga bog‗liqligini koʻrsatmoqda. Darslarda 
axborot-kommunikatsiya vositalarining imkoniyatlarini toʻg‗ri baholash, dars 
jarayonida unumli foydalana olish yuzasidan oʻqituvchilarda koʻnikmalarni 
shakllantirish hamda oʻquvchilarni ana shunday darslarga tayyorlash uning sifat 
darajasini oshiradi. Axborotlar oqimining ortib borishi va ta‘lim metodlarining 
murakkablashishi bilan ta‘limni asosan an‘anaviy usulda tashkil etish tobora 
qiyinlashib bormoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari oʻquv 
jarayonida alohida ahamiyatga ega boʻlib ta‘lim sohasi uchun nihoyatda keng 
imkoniyatlarni taqdim qiladi: 
-
differensial va individual oʻqitish jarayonini tashkil qilishi; 
-
teskari aloqa bog‗lashi: oʻquvchilarning oʻzini-oʻzi nazorat qilish va tuzatib 
borishi; 
-
Darslarda animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompyuter va 
axborot texnologiyalardan foydalanilishi; 
-
oʻquvchilarga fanni oʻzlashtirish uchun koʻnikmalar hosil qilishi va hokazo. 
Bilishning asosini amaliyot tashkil etadi. Axborot texnologiyalari esa ana shu 
jihatdan ham oʻz ustunligiga ega. Oʻrganilgan nazariy bilimlarning texnik vositalar 
asosida amaliy jihatdan ham yoritib berish imkoniyatining mavjudligi 
oʻquvchilarning 
ta‘lim 
jarayonida 
yanada 
faol 
ishtirok 
etishini 

---

101 
ta‘minlaydi.Axborotni qabul qilish va oʻzlashtirish, ikki tomonlama muloqot 
(oʻqituvchi va oʻquvchi, oʻquvchi va oʻquvchi oʻrtasida)ni samarali tashkil etish 
oʻquvchilar faolligining yuqori boʻlishini talab etadi. Oʻquv-tarbiya jarayonida 
axborot-metodik 
ta‘minotini 
amalga 
oshirishda 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarning bajaradigan asosiy vazifasi - ikki tomonlama muloqotni 
ta‘minlashdir. Teskari aloqasiz, oʻqituvchi va oʻquvchi orasidagi doimiy 
muloqotsiz oʻqitish mumkin emas. Bu jarayonning samarali tashkil etilishida 
oʻquv-biluv motivlari alohida oʻrin kasb etadi. Axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari esa oʻz navbatida motivlarni yuzaga keltiruvchi eng muhim 
omillardan biridir. Chunki, axborotlarning jamlanganligi, koʻrgazmaliligi, ya‘ni 
turli xil taqdim etish imkoniyatlaring mavjudligi, animatsiyalardan foydalanish, 
ta‘lim-tarbiya oluvchilarning yoshi va fiziologik xususiyatlariga mos axborotlarni 
taqdim etib borish oʻquvchilarda ta‘limga boʻlgan qiziqishni va bilim olishga 
boʻlgan ichki harakatlantiruvchi kuchlar (motiv) ni yuzaga keltiradi. Bu borada 
olib boriladigan ishlar mazmuni motivni oʻstirishga, uni qoʻya bilishni 
oʻrgatishdan iborat. Motivlarni axborot-texnologiyalari asosida shakllantirish 
quyudagi bosqichlar asosida amalga oshiriladi: 
1.
Ta‘limning maqsadini aniqlash va belgilash; 
2.
Oʻquv motivlarining boshlang‗ich oʻrnini aniqlash va oʻrganish; 
3.
Axborot texnologiyalarining oʻquvchilarda mavjud motivlar (ijtimoiy 
motivlar, bilish motivlari va h.k)ga ta‘sirini (aynan qaysi motivlarga) oʻrganish, 
baholash va kerakli motivlarni shakllantirish; 
4.
Motivlarning va uni shakllantirishga qaratilgan texnik vositalarning 
oʻquvchilar yosh va individual xususiyatlariga mosligini aniqlash asosida 
shakllantirish; 
5.
Motivlarning oʻzgarish (kamayish, koʻpayish, doimiy)lar sabablarini 
oʻrganish, aniqlash; 

---

102 
6.
Fan-texnika taraqqiyoti, moddiy texnika ba‘zalarining oʻsib borishi 
oʻquvchilar motivlarining shakllanishiga ta‘sirini baholay olish va ijobiy ta‘sirini 
oshirish; 
7.
Yutuqlarni baholash va keyingi ishlarni rejalashtirish; 
Motivlarni hosil qilishda yana bir jihat tashqi majburiy nazoratlardan 
oʻquvchilarni holi etish. Haddan tashqari majburiy nazorat oʻquvchilarning ichki 
motivini susaytiradi. Darslarda axborot texnologiyalarini qoʻllashda ana shu 
jihatlarning e‘tiborga olinmasligi ham ularga nisbatan oʻquvchilarning 
qiziqishlarini soʻndiradi. 
Yuqorida bayon qilingan fikrlardan kelib chiqqan holda quyidagicha xulosaga 
kelish 
mumkinki, 
ta‘limda 
axborot 
texnologiyalarini 
oʻrinli qoʻllash 
pedagoglarning resurslarni oʻzlashtirilishining oshishiga va eng muhimi 
oʻquvchilarning oʻquv motivlarini shakllanishiga imkoniyat yaratadi.