81
Marketingning funksiyasi juda keng bo‘lishi yoki savdo-sotiq va
reklama bilan
chegaralanishi mumkin. Marketingning roli qanchaahamiyatli bo‘lsa,
korxonaning kuchli marketing sohasini (potensialini) yaratish ehtimoli
shunchalik kuchli bo‘ladi. Korxonaning marketing sohasi uning 3 xil ishlab
chiqarish funksiya holatini: analitik, ishlabchiqarish va savdo, kommunikativ
sohasini aks ettiradi.
Analitik soha:
-
Marketing tadqiqotini o‘tkazish qobiliyatini.
-
Firma raqobatda aniq ustuvorlikka ega bo‘la oladigan segmentni
tanlay olish qobiliyatini.
-Korxonaning marketing axborot tizimini shakllantiradi
.
Ishlab chiqarish va savdo sohasi bu:
-Iste’molchiga zarur bo‘lgan tovarni yaratish va ishlab chiqarishqobiliyati
(tovar siyosati).
-Tovarga iste’molchini jalb eta oladigan qiymat bera olish qobiliyati(narx
siyosati).
-Tovarni iste’molchi uchun imkoniyatli qila olish qobiliyati (savdo
siyosati).
Iste’molchilarga axborot berishga yo‘naltirilgan kommunikativsoha:
-
Reklamani.
-
Xususiy savdoni.
-Jamoatchilik bilan aloqalarni.
-
Savdoni rag‘batlantirishni yaratadi.
Mutaxassislarning baholashlaricha, korxonalar
tomonidan mar- keting
sohasidan hozirda juda sust foydalaniladi: analitik – 30 %, ishlab chiqarish va
savdo – 45 %, kommunikativ – 29 %.
Marketingni tashqi sohasi rivojlanish bosqichlarini ham quyidagicha
ajratish mumkin:
-marketing taqsimlash vositasi sifatida;
-sotish vazifasi sifatida marketing vazifalarini tashkiliy jamlash;
-marketingni mustaqil xizmatga ajratish;
-marketing korxonaning asosiy vazifasi sifatida.
Marketing taqsimlash vositasi sifatida shuning bilan tariflanadiki, bu
bosqichda tovarlarni sotish muammo emas, shuning uchun marketing bu
bosqichda sotish vazifalari bilan cheklanadi. Marketing faoliyatining bunday
tashkiliy tuzilmasi AQSh va Germaniyada 50-yillarning o‘rta-
larigacha
mavjud bo‘lgan.
9
Marketing, Bozorshunoslik / A.Soliyev, S.Buzrukxonov /T.: IQTISOD-MOLIYA, 2010 y.
82
Sotish bilan bog‘liq muammolar va marketingning ahamiyatini yaxshi
tushunish muhim tashkiliy o‘zgarishlarga olib kelgan, ya’ni sotish bo‘yicha
faoliyat bitta rahbar ixtiyoriga o‘tgan, bunday tuzilma 50-yillardagi Amerika
va 70-yillargacha Germaniya uchun xos bo‘lgan.
Marketing faoliyati rivojlanishining uchinchi bosqichi korxonaning
boshqa xizmatlari bilan teng huquqli bo‘lgan marketing ixtisoslashgan
xizmatining paydo bo‘lishi bilan tariflanadi.
Bunday xizmat mahoratni
rejalashtirish va rivojlantirish, narxini tashkil qilish, mahsulotning tashqi
ko‘rinishi, idishi va nomi haqidagi masalalarini hal qiladi. Shuning bilan
birga har bir bo‘lim o‘z manfaatlarini o‘ylaydi,
shu sababli ularni tashkil
etishda eng muvofiq kombinatsiyalari yo‘q va marketingning ahamiyati ham
uncha katta emas.
Korxona marketing talablarini mo‘ljal qilib faoliyatning boshqa
sohalarini qamrab olishi keyingi bosqich bo‘ladi, ya’ni marketingga asosiy
vazifa sifatida qaraladi. Shuning uchun barcha bo‘limlar marketing xizmatiga
bo‘ysunadi. Lekin amaliyotda teskari holatlar ham uchrab turadi. Masalan,
ayrim Germaniya va AQSh kompaniyalarida maxsus marketing bo‘limlari
qisqartirilib boshqarish tizimidan chiqa- rilgan.
Marketing korxona (firma) faoliyatiga to‘liq holda yoki qisman
integratsiyalashuvi mumkin. Qisman integratsiyada marketing firmaningturli
huquqiy xizmat ko‘rsatishini bildiradi. To‘liq integratsiyada marketing asosiy
funksiya hisoblanadi. Mamlakatimiz va xorij tajribalar shuni ko‘rsatadiki,
ko‘pchilik korxonalar rivojlanishning uchinchi bosqichida turibdi. To‘liq
integratsiya - ko‘proq umumiy ehtiyoj tovar-
lari sohasidagi Amerika
korxonalarida qo‘llanilgan. Korxonada mar- ketingni rivojlanishi qabul
qilinayotgan qarorlar birligini ta’minlovchi uslubiy hujjatlarni ishlab chiqish,
marketing vazifalarini bajarish bo‘yicha bo‘linmalar faoliyatining o‘zaro
aloqalari va muvofiqlashuvini talab qiladi. Bu o‘z navbatida, kompleks
maqsadli guruhlarni matritsali tashkil qilish va yaratish yordamida marketing
tizimini tatbiq etishning keyingi bosqichiga o‘tishga imkon beradi. Shu bilan
birga ta’kidlash kerakki, korxonada marketingni tatbiq etish avvalo
ma’lumotlarni yig‘ish, ishlab
chiqish va jamlash tizimini, ya’ni marketing
axborot tizimi (MAT)ni tashkil qilishini talab qiladi.
Korxonada marketingning ichki sohasi o‘sib borish ahamiyati uning
tashkiliy tuzilmasida o‘z aksini topadi. Marketingni boshqarish – tovar va
xizmatlarga bo‘lgan talabni oshirish, foydani ko‘paytirish
uchun
bajariladigan rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat, audit va
rag‘batlantirish funksiyalari majmuyidan iborat.
Marketingni boshqarish
marketing faoliyatini intensivlashtirsh vositasi va falsafasi sifatida ko‘rilib,
uning maqsadi sotuvni tashkil etish va rag‘batlantirish emas, balki firma
tovar va xizmatlariga raqobatli bozor sharoitida talabni boshqarishdir.
F.Kotler fikricha, marketingni boshqarish –firma oldida turgan maqsadga
yetish uchun kerakli vaqtda, kerakli darajada
firma tovarlariga talabni
shakllantirishdir. J.J.Lamben esa bu tushunchaga xaridorlarning yangi
83
talablarini shakllantirish va rag‘batlantirish, deb tarif bergan. Marketingni
boshqarish bozorda firmalarning raqobat ustunligini ta’minlash va
shakllantirish uchun yo‘naltirilgan faoliyat bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagi tahlil
turlarini oladi.
1.
Tashqi muhit tahlili.
2.
Vaziyatli tahlil.
3.
Bozor istiqbolini belgilash.
4.
Korxona imkoniyatlarini aniqlash.
5.
Bozordagi maqsad va strategiyani ishlab chiqish.
6.
Konkret vaziyatda korxonaning marketing maqsadlarini
rejalashtirish.
7.
Marketing – miks rejasini ishlab chiqish.
8.
Marketing rejasini amalga oshirish, tashkil etish, boshqarish,
nazorat va natijani baholash.
Shunday qilib, marketingni boshqarish ijtimoiy-iqtisodiy tizimning turli
iyerarxik boshqaruv pog‘onasida marketingning funksional va institutsional
faoliyatini
integrallashgan, ya’ni bir-biriga chambarchas bog‘langan holda
boshqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
