A. A. Q od irov t ib b iy o t

Q A D IM G I ER O N TIBBIYOTI
F a n , m a d a n iy a t v a tib b iy o t a n c h a y u k s a lg a n q a d im g i S h a rq
m am lakatlari qatoriga E ron ham kiradi.
E ro n tab ib lari h a m bosh q a S harq m a m la k a tla ri tab ib lari singari 
k ish in ing sog‘lig‘i yoki kasallikning kelib ch iq ish i ru tu b atlarig a b o g ‘liq 
deb tu sh u n g an lar. S hu bilan birga sog‘liq va kasallik kishining ruhiy 
holatiga bog ‘liq, deg an fikrni h am q u w a tla g a n la r. M asalan, ularn in g 
t a ’kid lash ich a ja h o la t kishi ish tah asin i b o ‘g ‘ib kasallik paydo b o ‘lishiga 
sabab b o ‘ladi. Yaxshi kayfiyat va x ursan dchilik esa b em o rn in g k o ‘nglini 
k o ‘tarib , uni sog‘aytirad i. Q adim gi ero n lik lar (p a rslar)n in g o ‘z tibbiyot 
xudolari b o ‘lgan. U T raeton deb atalgan. Bu nom m ashhur Avesto kitobida 
ham uchraydi.
E ronda tajribaga asoslangan am aliy tibbiyot ham anch a rivojlangan edi. 
Bu tib b iy o tn in g vakillari b e m o rla rn i d av o lash d a h a r xil shifobaxsh 
o 'sim lik lar, m a’d an lar va hayvon m ah su lo tla rid an foydalanganlar.
32

---

Qadim gi E ronda tabiblar alohida guruhlarga bo ‘lingan edilar. M asalan, 
fu q aro larn i davolovchi tabib lar, d en g izch ilarn i davolovchi ta b ib la r va 
q uruqlikd agi harbiylarni davolovchi tab ib lar b o ‘lganlar. B ular h arb iy lar 
o 'rta s id a kasallik ta rq a lib ketm asligiga a lo h id a a h a m iy a t b erg an lar. 
K asallikning oldini olish E ron tib biyotining asosiy vazifasi hisoblangan. 
E ron tibbiy aforizm laridan birida bun day deyilgan: "Kasallik tanag a ziyon 
y etk az ish id a n o ldin sen uni sug‘u rib tashla".
Q adim gi E ro nda tabiblarga nisbatan alo h id a talab lar q o ‘yilgan. U o ‘z 
kasbini yaxshi egallagan b ilim d o n kishi b o ‘lm og ‘i kerak. K asallarga 
n isb atan m uloyim so ‘z, x u sh m u o m ala, m eh rib o n , dost b o iis h i zarur. 
B em orga u n in g kasalligi h aq id a ezm alik qilib k o ‘p gapirm asligi lozim . 
Sir saq lan ish i z a ru r b o 'lg a n n arsalarn i u nga aytm asligi kerak.
Tashxis q o ‘y ishda b em o rla r bilan y aqin su h b atd a b o 'lish i (a n a m n e z
yig‘ishi) ju d a m u h im ish hiso b lan g an . B u n d a b em o rn in g subyektiv 
hislarini e ’tiborga olganlar. "Agar b em o r o ‘z kasalligini yashirsa, u o ‘zini 
o ‘zi aldagan b o ‘la d i”, deyilgan.
Q adim gi E ron tabiblari k o ‘p so h alar b o ‘yicha ixtisoslashgan edilar. 
M asalan, ular orasida kahhollar (ko‘z kasalliklari b o ‘yicha m utaxassislar), 
ja rro h la r, tish tabiblari, tanosil a ’zolari kasalliklari m utaxassislari, ruhiy 
kasalliklar tab ib lari va h a tto ayollar kasalliklari b o ‘yicha m utax assislar 
b o ‘lganlar.
Ja rro h la rn in g oldiga k atta talab q o'yilgan. U lar kasallarni o peratsiya 
usuli bilan davolashga kirishishdan oldin o ‘z m aho ratlarin i k o ‘rsatishlari 
zarur b o ‘lgan. Buning uchun ular kam ida uch ta operatsiyani muvaffaqiyatli 
bajarishlari kerak. E ro n jarro h la ri operatsiya vaqtida og‘riqsizlantiruvchi 
m oddadan foydalanganlar. Qadim gi Eron tabiblari bir qancha kasalliklarga 
tashxis q o ‘yish va ularni davolash usullarini ju d a puxta ishlab chiqq anlar. 
M asalan, u la r h a r xil isitm ali kasalliklar, bezgak, bavosil, c h e ch ak , 
trofik y aralar, d izen teriy a, yallig‘lan ish lar, teri kasalliklari, p a ra z ita r 
kasalliklarni yaxshi bilganlar va u larn i m uvaffaqiyatli davolaganlar.
E ro n tab ib lari ishlatgan d o rilarn in g xili k o ‘p b o ‘lgan, u larni h a r xil 
shaklda - q ay n a tm a , hab (tab letk alar), k u kun (p oro sh o k ), su rtm a d ori, 
tom izg‘i d o ri sifatida ishlatganlar.
E ro n tab ib lari h am qadim gi X itoy tab ib lari singari im m u n ite t paydo 
qilish usu lin i bilganlar.
U lar b a ’zi b ir kasb kasalliklarini ham bilganlar. M asalan, ularga 
m o ‘y n a c h ila r, te m ir c h ila r , te ri ish lo v c h i k o s ib la rd a u c h ra y d ig a n
kasalliklar m a ’lum b o 'lg an . E ron tabiblari am alga oshirgan b a ’zi tashxis 
va davolash usullari h o zir ham o ‘z q im m a tin i y o ‘q otg an em as.