b iro r y o ‘l b ila n belgilab q o ‘yish zaruriyati tu g ‘uldi. S hu v aq td a yozuv
k a sh f etild i. T a b ib la r d arh o l u n d a n fo y d a la n ib ,
h a r xil d o rila rn in g
xususiyatlari va qanday kasallikda ishlatilishlarini yozib qo ya boshladilar.
S hunday qilib, b irinchi tibbiy yozuvlar paydo b o ‘ldi. Bu yozuvlar dastlab
retseptlardan iborat edi. U nda dorining nom i, xususiyati, qanday kasallikda
ish latilish in i k o ‘rsatilardi.
T ibbiyotning fan sifatida shakllanishida yozuvning k ash f etilishi hal
qiluvchi aham iyatg a ega b o ‘ldi. A ynan yozuv tufayli tibbiyot em pirik
am aliyotdan fanga aylandi. T abiblar d orilarning
xususiyatlarini retsep tda
ko‘rsatish bilan cheklanib qolm ay, h ar xil kasalliklar va ulam ing belgilarini
yozib bora boshladilar. Shunday qilib birinchi tibbiy adabiyot paydo b o ‘ldi.
D iq q a t-e ’tib o rli tab ib lar faq at b e m o rla rn i davolash b ilan ch e k la n ib
q olm ay, tash rix (o d a m an a to m iy asi) b ila n ham q iziq q an lar. O d am
o rganizm ida sodir b o ‘ladigan n o rm al (fiziologik) va kasallik h o latlard ag i
o ‘zgarishlarni k o ‘zdan kechirganlar. B u n d an tashqari h a r xil do rilarn in g
organizm g a k o ‘rsa tad ig an ta ’sirini ham o ‘rganganlar. Bu k u za tish lard a
a n iq lan g a n m a ’lu m o tla r yozib borilgan . S o ‘ng
u lar u m u m la sh tirilib ,
od am organizm ining tuzilishi, undagi fiziologik va patologik o ‘zgarishlar
b ay o n etilg an k ito b lar yozilgan.
Tashxis sohasida turli xil tekshirish va bem olarni k o ‘zdan kechirish
usullari ishlab chiqilgan. Eng asosiy diagnostik usul bem or tom irini tekshirish
hisoblangan. T om ir urishiga qarab, ko ‘p kasalliklar aniqlangan. B undan
tashqari b em orning siydigi va boshqa chiqindilarini
tekshirish usuli ham
ishlab chiqilgan. Davolash masalasida rutubatlar nazariyasiga asoslanganlar,
y a ’ni m u v o z a n a t h o la tid a n c h iq q a n su y u q liq q a ta sir q ilish u s u lin i
q o ‘llaganlar. M asalan, kasallik qonning m iqdoriy va sifat jihatidan o ‘zgarishi
natijasida kelib chiqqan, deb faraz qilinsa qon olish usulini q o ‘llaganlar.
Agar safro k o ‘payib ketganligi yoki uning sifati o ‘zgarganligi sababli kasallik
kelib ch iqqan, deb faraz qilinsa safroni haydovchi dorilar berilgan. Shu
maqsadda bem orga ich suruvchi va qayt qildiruvchi dorilar ham ichirganlar.
Shu y o ‘l bilan m uvozanatdan chiqq an suyuqliklarni o ‘z
holiga keltirishga
harakat qilganlar. M uvozanat tiklanganidan keyin kasallik alom atlarini
y o ‘qotuvchi choralarni ko ‘rganlar. M asalan, bem orda harorat k o ‘tarilgan
b o ‘lsa un i tushiruvchi, biror joyida og‘riq paydo b o ‘lsa og‘riqni qoldiruvchi
dorilar berganlar. U m u m an davolash sim ptom atik xarakterga ega b o ‘lgan.
F a q a t ja rro h iy kasalliklarda davolash kasallikning sababi va u n in g
oq ib atin i y o ‘qotishga qaratilg an edi. S h u n d ay qilib,
tib biy ot fan sifatida
shakllandi. Lekin, bu yerda sh u n i ko ‘rsatib o ‘tish kerakki u v aq td a ilm iy
fikrlash eksperim ental tekshirishlar va ko‘zdan kechirishlarga asoslanm ay,
k o ‘p ro q m av h u m falsafiy fikr yuritishga asoslan ardi. S h u n in g u c h u n
qadim gi za m o n ilm iy tibbiyoti k atta yutuqlarga erishish bilan birga jiddiy
k am ch ilik lard an h am xoli em asdi.
Do'stlaringiz bilan baham: