Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат универсиитети

Когнитив психология – 
бу билиш психологияси бўлиб, ўз йўналиши 
муаммолари юзасидан илмий ютуқлари билан умумий психология тузилишида 
марказий ўринни эгаллайди. 
Ҳозирги кунда ҳам файласуфлардан Суқротнинг ―Ўз-ўзингни бил‖ ва Р. 
Декартнинг ―Мен фикрлаяпман, демак мен мавжудман‖ формуласи долзарб бўлиб 
қолмоқда. 
ХХ асрда танқидий рационализм ғоясининг вужудга келиши ва тарқалишида 
инсонни билиш хусусиятига эга бўлган зот сифатида тадқиқ этишда Карл Пуппер ва 
унинг издошларининг ҳиссаси катта. Карл Пуппернинг билиш назарияси қуйидагиларга 
асосланади: 
Биринчидан, 
ҳамма одамлар муаммоларини ҳал этади. Муаммо (Муаммо деб 
ечилиши, ҳал этилиши керак бўлган, аммо ҳал этиш усуллари ва воситалари айни 
пайтда мавжуд бўлмаган муаммодир) лар бўлиши табиийдир. 
Иккинчидан, 
ҳар қандай муаммо юзасидан чексиз гипотезалар яратилиши 
мумкин. 
Учинчидан, 
муаммо гипотезага асосланиб синаш ва хато қилиш йўли билан 
ечилади ва албатта фаол тажриба жараѐни, йўлида. 
Тўртинчидан, 
инсон қайси фараз тўғри ѐки қайси нотўғри эканлигини олдиндан 
билмайди. 
Бешинчидан, 
хато фаразлар бекор қилинади ѐки тўғриланади ва шу тариқа 
билиш яна қайтадан бошланади. 

---

120 
Карл Пуппер
нинг билиш назариясига оид қарашлари билишда ўрганиш, 
муаммонинг ечимини излаб топиш ҳал қилувчи роль ўйнайди деб ҳисобловчи 
индуктивизм
га зид ҳисобланади. Карл Пуппернинг фикрига ҳар бир инсон фаол 
мвжудот бўлиб, ўз фаолияти жараѐнида хилма-хил янгиликлар ва улар билан боғлиқ 
тўсиқ, қийинчиликларга дуч келади. 
А. Н. Леоньтев 
1975-йилда психологияга оид асарларида инсон ҳар доим 
дунѐнинг субъектив моделини онгида акс эттиради. 
Табиатда, жамиятда мавжуд жараѐнлар, воқеа-ҳодисалар инсонни доимо 
билишга ундайди. Кейинги йилларда турли соҳаларда, жумладан, физика, механика, 
кимѐ, биология, генетика ва бошқа соҳалардаги тадқиқотлар инсон билишининг 
имкониятлари чексизлигини кўрсатмоқда. 
Ҳозирги замон билиш психологиясининг ривожланишида психофизиология, 
нейропсихология ва нейрофизиология бўйича XXI асрда олиб борилган тадқиқотлар 
муҳим таъсир кўрсатади, яъни бу даврда мия, нейронлар маълумотларни қайта (мияда) 
ишлаш каби соҳаларида инқилобий натижалар қўлга киритилади. Шундай қилиб, 
когнитив психология ўз предметини тадқиқ этишда қуйидагиларга асосланади: