O ‘siqlar bor. Mevasi uch qirrali yong'oq, po‘sti yupqa, yog‘ochlangan, jigar rangda bo‘lib, yaltirab turadi. Yetilganda

60-rasm.
1 9 - Т - 3 1 - 6
Shumtol daraxti va urug‘lari.
289

---

Birinchi seksiyaga—
oddiy shumtol (Fraxinus excelsior L.),
manjuriya shumtoli (Fraxinus manschurica Rupr.),namsevar shumtol
(Fraxinus potamophyila Hand.), suriya shumtoli,chumchuqtol
(Fraxinus syriaca Boiss.), tumshuqsimon bargli shumtol (Fraxinus
Rhynechophylla Hand.), momiq pensilvaniya shumtoli (Fraxinus
pubescens Marsh.),yashil lansetbargli shumtol (Fraxinus viridis
Michx.) 
hamda Amerikadan kelib chiqqan boshqa shumtol turlari 
kiradi.
Oddiy shumtol (Fraxinus excelsior L.). 
Katta daraxt bo‘lib, 
bo‘yi 25 m, diametri 1—1,5 m gacha, tik o !sadi, shox-shabbasi 
tuxumsimon, tanasining po‘stlog‘i kul rang, katta yoshida bo‘yiga 
yoriladi. Novdasi tuksiz, yashil-kul rang, kurtaklari yirik, qora. 
Barglarining bo‘yi 40 sm, toq patsimon, 3—6 juft ycnbargchaiari 
bor, qarama-qarshi joylashadi.
Bargchalari bandsiz, oval shaklda, uchi o‘tkir, tuksiz, orqa tomoni 
tukli, cheti tishchali. Oddiy shumtol aprel—may oylarida gullaydi. 
Gullari ikki jinsli va ayrim jinsli, ba’zilariniki ikki uyli, mevasi 
sentabrda yetiladi va asta-sekin to‘kila boshlaydi, bir qismi kish 
bo‘yi daraxtda saqlanadi, bahorda barg yozish vaqtida hammasi 
to‘kilib ketadi. Urug‘idan ko'payadi, tez o‘sadi.
Yorug‘sevar, havoning issiqligi va quruqligidan zararlanmaydi. 
Oddiy shumtol juda keng tarqalgan daraxt. U Rossiyaning Yevropa 
qismidagi o ‘rmonzorlarda, Qrim va Kavkazda ko‘p uchraydi. 
Rossiyadan tashqari, Finlyandiya va Skandinaviya yarim orolinmg 
janubida, 0 ‘rta hamda G'arbiy Yevropvada, Shimoliy Italiyada, 
Bolqon yarim orolida va Kichik Osiyoda uchraydi. Yog‘ochi og‘ir, 
qattiq, oq, o'zagi tiniq qo‘ng‘ir rangda, egiluvchan bo‘lib, kam 
yoriladi va yaxshi pardozlanadi.
Undan arava g‘ildiraklari, mebellar yasaladi, kemasozlikda va 
mashinasozlikda ishlatiladi. U chiroyli o‘simlik bo‘lib, joylarni 
ko‘kalamzorlashtirish maqsadida ko‘p ekiladi. 0 ‘rmon melioratsiyasi 
ishlarida ham keng qo‘llaniladi.