Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Бошқарув фани мактаби ѐки миқдорий усул 
(1950 йилдан ҳозирги 
вақтгача). Энг кўзга кўринган олимлари Р. Акофф, Н. Винер, В. Порето 
ҳамда В. Глушков ва Л. Канторавич (СССР). Мактаб бошқарувда аниқ 
фанлар - математика. статистика, муҳандислик фанлари маълумотларидан 
фойдаланишга асосланади операция ва вазиятлар модели тадқиқотлари 
натижаларини кенг кўллашни кўзга тутади. Аммо иккинчи жаҳон урушига 
қадар миқдорий усуллардан бошқарувда етарлича фойдаланилмаган. 
Эҳтимол, компьютерларни ривожланиши бошқарувда ушбу усулларни 
кўллашга кучли туртки бўлган бўлса керак. Улар ўсиб борувчи 
мураккабликдаги математик моделларни қуришга имкон берганлар, бу 
моделлар ҳақиқатга кўпроқ даражада яқинлашадилар, демак аниқроқ 
бўладилар. 
Вазиятли ѐндашув (1960 йилдан ҳозирги вақтгача). 
Бу ѐндашувни 
ишлаб чиқилиши бошқарув назариясига катта ҳисса қўшган, чунки фанни 
аниқ вазиятлар ва шароитларга тўғридан-тўғри қўллаш имконияти пайдо 
бўлган. Вазиятли ѐндашувда асосий томон вазият, яъни аниқ ҳолатлардан 
иборат бўлади, улар ташкилотларга ушбу аниқ вақтда катта таъсир 
кўрсатадилар. Ҳам ташкилотнинг ўзида, ҳам атроф-муҳитда кўпгина бундай 
омиллар мавжуд бўлганлиги сабабли, ташкилот фаолиятини бошқаришнинг 

---

16 
ягона “яхши” усули йўқ бўлади. Бошқарувнинг вужудга келган вазиятда 
кўпроқ мос келувчи усули энг самарали бўлади. 
М. Фоллетт 20 - йиллардаѐқ “Вазият қонуни” ҳақида гапирган. Аммо бу 
ѐндашув фақат 60 - йилларнинг охирида керакли даражада ишлаб чиқилган. 
Вазиятли ѐндашув буюрилган тавсияларнинг оддийгина йиғиндиси эмас, 
балки, ташкилий муаммолар ва уларнинг ечимларига нисбатан фикрлаш 
усулидир. Ундан фойдаланган ҳолда, раҳбарлар аниқ вазиятларда қайси 
усуллар ташкилий мақсадларига эришишга кўпроқ даражада ѐрдам 
беришини тушуниб олишлари мумкин. Шунинг учун ташкилот мақсадларига 
самаралироқ эришиш учун аниқ усуллар ва концепцияларни маълум 
вазиятлар билан боғлаш зарур. 
Вазиятли ѐндашувда эътибор ташкилотлар ўзларининг ичидаги вазиятли 
фарқларга қаратилади. Шу муносабат билан аҳамиятли ўзгарувчан вазиятлар 
ва уларнинг ташкилот фаолияти самарадорлигига таъсирини аниқлаш зарур.