Нигинахон шермухамедова

Jonli narsalarning o‗ziga xos xususiyatlari. 
Hozirgi ilmiy tasavvurlar 
har qanday 
jonli organizmni
ochiq tipdagi 
o„z-o„zini tashkil etuvchi
, ya‘ni atrof 
muhit bilan moddalar, energiya va axborot almashinuvini amalga oshiruvchi 
sistema 
sifatida tavsiflash imkonini beradi. Jonli narsalarning yana bir o‗ziga xos 
belgisi shundaki, 
ular ko„payish qobiliyatiga ega
dir. Barcha jonsiz narsalardan 
farqli o‗laroq, faqat jonli organizmlargina o‗ziga o‗xshash organizmlarni yaratishi, 
sirtdan o‗sish va hayotni quvvatlash uchun zarur moddalarni olib, o‗z faoliyati 
chiqindilarini atrof muhitga chiqarish, o‗sishi, rivojlanishi mumkin. Boshqacha 
aytganda, jonli organizmlar borlig‗i 
funksional
dir, u jarayon sifatida yuz beradi, 
ya‘ni muayyan jonli narsa mavjud bo‗ladi yoki, u faoliyat ko‗rsatayotgani uchun 
ham unda hayot mavjud bo‗ladi. Jonli organizmlar mavjudligi uchun tegishli va 
mutlaqo muayyan fizik va kimyoviy muhit talab etiladi, ularning hayot faoliyati 
faqat muayyan sharoitda: joiz temperatura, havo, namlik, va shu kabilar mavjud 
bo‗lgan holda yuz berishi mumkin.
Qayd etilgan omillar aniq va ularni tekshirish mumkin bo‗lsa-da, jonli va 
jonsiz narsalar o‗rtasida uzil-kesil chegara o‗tkazish oson ish emas. Masalan, 
virusli zarralar jonli organizm hujayralaridan tashqarida moddalar almashinuvini 
amalga oshirmaydi, ko‗paymaydi va h.k. Bu ayrim olimlar ularni jonli narsalar 
qatoriga, ayrimlar esa – jonsiz narsalar dunyosiga kiritishiga asos bo‗ladi. 
CHuqurlikda muzlatilgan taqdirda quritilgan urug‗lar yoki o‗ta sodda 
organizmlarda ham yashash jarayonlari nomuayyan vaqtga to‗xtaydi, ammo ular 
avvalgi (normal) sharoitga qaytarilgach, mazkur jarayonlar tiklanadi 
Xulosalar.
«borliq» kategoriyasi o„ta umumiy falsafiy kategoriya bo„lib, u 
turli-tuman tabiat hodisalari va jarayonlarini, odamlar jamoalari va ayrim 
kishilarni, ijtimoiy institutlarni, inson ongining darajalari, shakllari va holatlarini 
mavjudlik belgisiga ko„ra birlashtiradi.
Garchi bu hodisalar va jarayonlar 
borliqning turli sohalariga taalluqli bo‗lsa-da, ularning barchasini umumiy asos 
birlashtiradi. Ammo cheksiz darajada rang-barang dunyoning yagonaligi to‗g‗risida 
so‗z yuritish mumkinmi? Bu savolga «ha» deb javob berish orqali biz butun 
borliqning umumiy asosi haqida tasavvur hosil qilamiz. Bu haqda keyingi 
paragrafda so‗z yuritiladi. 

---

49 
Keng ma‘noda borliq mavjud barcha narsalar haqidagi eng umumiy 
tushuncha hisoblanadi. U mavjud bo‗lgan barcha narsalarni qamrab oladi, 
boshqacha aytganda, u ontologik tushunchadir. SHu ma‘noda borliq o‗z real 
strukturasiga ega. Kengroq ko‗rinishda u «materiya» kategoriyasi bilan aks 
ettiriladigan ob‘ektiv borliq va «ong» kategoriyasi bilan aks ettiriladigan sub‘ektiv 
borliqqa bo‗linadi.