O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

1.
 
O`zbek tilida bir grammatik kategoriyaning ikki va undan ortiq ko`riniShlarga ega 
bo`liShi, ya‘ni 
grammatik sinonimiya. 
2.
 
Bir necha grammatik Shakllarning o`zaro zid ma‘noni ifodalaShi 
grammatik antonimiya. 
3.
Bir hil grammatik Shakllarning bir necha hil ma‘noni ifodalaShi, Ya‘ni 
grammatik 
omonimiya.
4.
Morfologik stilistikada hozirgi o`zbek tilida zamon, mayl formalarining, ayrim yasovchi 
affikslarning bir-biriga nisbatan sinonimik munosabatda bo`liShi, ularning biri o`rnida 
ikkinchisini ishlatish imkoniyati masalasi hamda har bir so`z turkumiga hos bo`lgan uslubiy 
xususiyatlar o`rganiladi.
Masalan: Otlarning uslubistik xususiyati bilan tanishib chiqaylik. 
Ma‘lumki, ot turkumiga hos kategoriyalar quyidagilar: egalik, kelishik, son. Bularning 
qo`llaniShida ularga hos bo`lgan sinonimik holatgina emas, balki nutqda ularning tutgan 
o`rni, bu formalarning o`zaro o`rin almaShib iShlatiliShi va Shunday holatda namoyon 
bo`ladigan uslubiy tomonlar hisobga olinadi.
Masalan: ko`plik affiksi faqat ko`plik tushunchasini ifodalamaydi. U turli hil uslubiy 
ma‘nolarni anglatiSh uchun hizmat qiliShi mumkin.
Hozirgi o`zbek tilida ko`plik ma‘nosi analitik usulda ham ifodalanadi. Masalan: 
yuzta 
kitob, mingta qo`y kabi
. 
Lekin ba‘zan mana Shu so`zlarga 
- lar
affiksini qo`Shib ishlatish hollari uchraydi. Bu 
uslubiy jihatdan hato qo`llaShdir, chunki otlarning oldidan keltirilgan sonlarning o`zi ko`plik 
ma‘nosini beradi. Buning ustiga -
lar
affiksi qo`Shilsa ma‘noda ortiqchalilik keltirib 
chiqaradi.
Kelishik affikslarining uslubistik xususiyatlariga e‘tibor bersak, ularning biri o`rniga 
ikkinchisi biror uslubiy maqsadda iShlatilganining guvohi bo`lamiz. Lekin bu affikslar o`zlari 
qo`Shilib kelgan negizlar bilan birgalikda ma‘no ifodalaydi.
Masalan: 
otni mindi - otga mindi 
daryoni kechib o`tdi - daryodan kechib o`tdi.

---

207 
Ba‘zan kelishik affikslarining tuShirib qoldiriliShi o`zgacha uslubiy ma‘no kelib 
chiqiShiga sabab bo`ladi. Masalan: 
ilon yutgan odam.
Bu gapda qanday ma‘no anglatiliShi intonastiyaga va kontekstga bog‘liq. Agar 
ilon 
yoki
odam
so`ziga
- ni
affiksi qo`Shilsa, ma‘no oydinlaShadi qo`yadi: 
ilonni yutgan odam – ilon 
yutgan odamni.
Morfologik stilistikada kelishik affikslarining belgili Yoki belgisiz qo`llaniShi, ularning 
qo`Sha qo`llaniSh holati masalalari ham muhim rol` o`ynaydi. Masalan: 
bo`ri quvgan odam
gapida bo`ri odamni quvganmi yoki odam bo`rini quvganmi?, bilib bo`lmaydi. Stilistika 
mana Shunday gaplardagi so`zlardan birida tushum kelishigi affiksi bo`liShi shartligini 
o`rgatadi. Masalan:
Gul keltirmoq, hat yozmoq. 

Juda ajoyibdir inson udumi 

U