O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti «turizm» kafedrasi bekjanov d

3.2.Turizm bozoriga ta‟sir qiluvchi asosiy omillar. 
 
Turizm bozoriga va turizm talabiga bir qancha omllar ta‘sir qilida. Turizm talabiga 
boshqa tovar va xizmatlar kabi aholining oldigan daromadi va ularning sayohat uchun 
ishlatilishi ta‘sir kiladi. 
Turizm iqtisodning bir tarmog‗i sifatida ikki holatda barqaror bo‗ladi, ya‘ni 
fukarolarning bo‗sh vaqtlari va yetarli daromadlarining borligi bilan. Shu sababli 
turizmda yuqori saviyada turizmga bo‗lgan talabni shakllantirish uchun, aholining bo‗sh 
vaqtini va daromadini oshirish yo‗llarini amalga oshirish kerak. Turizmga bo‗lgan talabni 
oshiruvchi asosiy ob‘ektiv omil bo‗lib, axolining bo‗sh vaqti tendesiyasi hisoblanadi. 
Aholining ba‘zi ehtiyojlari qondirilmaguncha, turizm ommaviy ahamiyat kasb 
etmaydi. Turizm bozorini tahlil qilishda turizm bozoriga ta‘sir kiluvchi asosiy omillar, 
ya‘ni iste‘molchilarning ijtimoiy –demografik va psixologik hatti-harakatlarini ko‗rib 
chiqamiz. 
Bu yerda asosiy omil bo‗lib, aholining joylashishi strukturasi, aholining 
daromadlar darajasi, ta‘lim, mashg‗ulotlar turi, aniq bir irqga mansubligi, jinsi, vaqti,
hayot tarzi va x.k.
Aholining strukturasi – 
O‗zbekiston ko‗p millatli respublika. Bu yerda yuzdan 
ortiq millat va elat vakillari yashaydi. Aholining asosiy qismi o‗zbeklardan iborat bo‗lib, 
ularning salmog‗i mo‗ttasil ortib bormoqda. Yevropalik aholining salmog‗i 
kamaymoqda, buning sababi tub aholi bilan yevropalik aholining tug‗ilish darajasidagi 
katta tafovo‗tdir. Respublika aholisining yuqori sur‘atlar bilan o‗sishi istiqbolda ham 
ko‗tiladi.
Hozirda turizm rivojlanishining kelajagini aholi strukturasining o‗zgarishi 
belgilaydi. Shu tufayli O‗zbekistonda turizmni rivojlantirishga barcha asoslar mavjudligi 
ko‗rinib turibdi. 
Axolining tug‗ilish koeffitsiyenti pastligi va o‗lim koeffitsiyentining yukoriligi, 
mamlakat aholisi kam sayohat qiladi degan xulosaga olib kelmaydi, lekin bu aholi 
strukturasiga tegishli o‗zgartirish kiritadi, buni turizm rivojlanishida hisobga olish kerak. 
Yosh. 
Aholi strukturasida yoshining o‗zgarishi baribir biznesning barcha 
sohalariga ta‘sir kiladi. Turizm rivojlanishini bashorat qilishda, mamlakat axolisining 
yosh buyicha tarkibini o‗rganish va turizm bozoriga ta‘sirini aniqlash muhim ahamiyat 
kasb tadi. 
G‗arb kuzatuvchilari turizm bozoriga ta‘sir qiluvchi quyidagi yosh buyicha 
segmentlarni ajratadilar. 
Bolalar. Bolalar tug‗ilishining ortishi turizm uchun uncha yaxshi emas. Sababi 
yosh bolalari va chaqaloqlari bor oilalar sayohatdan ko‗ra uyda o‗tirishni afzal ko‗radilar. 
Bundan tashkari bunday oilalarda sayohat uchun ishlatilishi mumkin bo‗lgan 
daromadning bir kismi yosh bolalar va chaqalokqlarga ishlatiladi. Ammo yosh 
bolalarning o‗sish tendensiyasi turizmning kelajakdagi rivojlanishi uchun yaxshi omil 
hisoblanadi. Sababi bu yosh bolalar turistik xizmatlarning salohiyatli iste‘molchilari 
hisoblanadilar. 
O‗smirlar bozorning asosiy segmentini tashkil etadilar. Sababi ular o‗zlarining 
individual harid qobiliyatiga ega. Qayerda dam olish kerakligiga oila a‘zolariga 

---

22 
o‗zlarining ta‘sirini o‗tkazadilar.Ular mustaqil turistlar hamdir. Sayohat qilishiga shaxsiy 
transport vositalarining borligi asosiy omil hisoblanadi. 
Axolining harid kobiliyatiga 35 yoshdan 44 yoshgacha bo‗lganlar asosiy ta‘sir 
ko‗rsatadilar. Bu segmentning hayot tarzi butun mamlakat xayot tarzi bo‗la boshlaydi, bu 
hoh sayohat bo‗lsin, yoki dam olish maskanlari bo‗lsin. Aynan bu guruxdagi aholi 
samolyotlardagi sayohatlarga va kurortlarda dam olishga ishqiboz. Bu guruhdagi 
kishilarning ehtiyojlarini qondirish, turizm biznesining kelajakdagi rivojlanishiga ta‘sir 
kiluvchi asosiy omildir. 
45 yoshdan 54yoshgacha bo‗lganlar. O‗zlarining yashash joylaridan o‗zokrokda, 
kurortlarda dam olishga, samolyotlarda sayohat qilishga molikdir. Bu guruh asosini 
ijtimoiy faol kishilar tashkil kiladi. Bu yoshdagigilar barcha qo‗layliklar bo‗lishini va 
ekskursiya dasturlariga o‗zlarining kasbiga bog‗liq ob‘ektlar bilan tanishishni kiritilishini 
hohlaydilar. 
Asosiy e‘tibor qaratilishi lozim bo‗lgan tendensiya-bu keksa yoshdagi aholining 
o‗sib borishidir. (60-65 yosh va 65 yoshdan yuqori). Bu bozor doimo o‗sib boruvchi va 
boshqa yoshdagi segmentlarga nisbatan asosiysidir. Bu turizmning ajralib turuvchi jihati 
shundaki, bu yoshdagilar xodim xizmatga, tibbiy yordamga va x.k.o.larga talabi yuqori. 
Shu jumladan bu turistlarning dam olish vaqtlari chegaralanmaganligi sababli, aynan 
turizmning sezon oylari (iyul, avgust)ni chetlab o‗tishga harakat kiladi va iliq kuz 
mavsumini yaxshi ko‗rishlari bilan, kishini o‗ziga jalb kiladi. 
Daromad
. Aholining harid kobiliyati turizm rivojlanishining asosiy omilidir. 
Daromadlarning o‗sishi bilan turizmga sarf-harajatlar ham oshadi.U yoki bu oilaning 
daromadi qanchalik yuqori bo‗lsa, shunchalik tursayohatga imkoniyat yuqori bo‗ladi. 
Mablag‗i yetarli odamlar daromadlarining bir qismini aynan shu turizmga sarflashni 
ma‘qul ko‗radilar. Vaqt tejash vositasi sifatida ularni ko‗prok avia transportlar orqali 
o‗chishlar jalb qiladi. 
Turizmga bo‗lgan talab to‗g‗ridan – to‗g‗ri iste‘molchilarning daromadlariga 
bog‗liq. Shu sababli doimo aholi daromadlari tarkibidagi o‗zgarishlar tendensiyasini 
kuzatib borish kerak. Agar iktisodiy ko‗rsatgich pastlashsa, turistik korxonalar o‗z 
tovarlari narxlarini tushirishlari kerak.