O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi keyingi o'rinlarda qo'mita

6. Bo‘limning huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi 
9. 
Bo‘lim xodimlarining huquqlari va majburiyatlari O‘zbekiston 
Respublikasining “Davlat soliq xizmati to‘g‘risida”gi Qonuni, Vazirlar 
Mahkamasining 2019 yil 17 apreldagi 320-son qaror bilan tasdiqlangan 
“O‘zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlarida xizmatni o‘tash 
to‘g‘risida”gi hamda ushbu nizom bilan tartibga solinadi.
Tumanlar, shaharlar va tuman shaharlari davlat soliq inspektsiyalarining 
tuzilmasi 
10. 
Bo‘lim o‘ziga yuklatilgan vazifa va funksiyalarni amalga oshirish 
uchun vakolatlari doirasida quyidagi huquqlarga ega: 
inspeksiyaning tarkibiy tuzilmalaridan bo‘limda mavjud bo‘lmagan 
ma’lumotlarni tahlil qilish uchun belgilangan tartibda olish; 
bo‘lim vakolatiga doir masalalarni inspeksiya boshlig‘iga va xizmat 
yig‘ilishiga ko‘rib chiqish uchun taqdim etish hamda ushbu masalalarning 
muhokamasida ishtirok etish; 
inspeksiya rahbariyatiga bo‘limning tashkiliy tuzilishi yuzasidan takliflar 
kiritish; 
ijro intizomini mustahkamlash maqsadida boshqaruv ish uslubi va 

---

40 
usullarini takomillashtirishga doir takliflar ishlab chiqish va ko‘rib chiqish 
uchun rahbariyatga taqdim etish; 
inspeksiyaning mansabdor shaxslaridan bo‘lim vakolati doirasidagi 
masalalar bo‘yicha ma’lumotnomalar va xizmatga oid boshqa hujjatlarni olish; 
oylik, choraklik, yarim yillik, to‘qqiz oylik va yil yakunlari bo‘yicha 
belgilangan prognoz ko‘rsatkichlari bajarilganligi yuzasidan bo‘lim xodimlarini 
mukofotlash to‘g‘risida inspeksiya rahbariyatiga takliflar kiritish; 
faoliyatida yuqori ko‘rsatkichlarga erishgan xodimlarni rag‘batlantirish, 
navbatdagi maxsus unvonlar berish to‘g‘risida inspeksiya rahbariyatiga taklif 
kiritish; 
funksional vazifalarini lozim darajada bajarmagan, ichki tartib va mehnat 
intizomiga rioya etmagan xodimlarga nisbatan intizomiy jazo chorasini qo‘llash 
to‘g‘risida inspeksiya rahbariyatiga taklif kiritish; 
davlat soliq xizmati organlari ish yurituvidagi hujjatlardan vakolat 
doirasida va belgilangan tartibda foydalanish; 
davlat soliq xizmati organlarining telekommunikatsiya vositalari va 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan belgilangan tartibda foydalanish. 
Bo‘lim qonun hujjatlarida hamda davlat soliq xizmati organlarining ichki 
idoraviy hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham egadir. 
11. 
Quyidagilar bo‘limning majburiyatlari hisoblanadi: 
o‘z 
vakolatiga 
kiradigan 
masalalar 
bo‘yicha 
O‘zbekiston 
Respublikasining “Davlat soliq xizmati to‘g‘risida”gi Qonuni, Soliq kodeksi, 
“O‘zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlarida xizmatni o‘tash 
to‘g‘risida”gi Nizomi, boshqa qonun va normativ hujjatlarni, Kengash qarorlari, 
inspeksiyaning xizmat yig‘ilishi topshiriqlari, davlat soliq xizmati organlarining 
ichki idoraviy hujjatlari va ushbu Nizom ijrosini tashkil etadi hamda 
ta’minlaydi; 
jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlarini ko‘rib chiqishda 
O‘zbekiston Respublikasining “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari 
to‘g‘risida”gi qonun hujjatlari talablariga qat’iy rioya qilish; 
davlat, tijorat va xizmat sirlarini oshkor etmaslik; 

---

41 
bo‘lim tomonidan vazifa va funksiyalar bajarilishida xufiyona 
iqtisodiyotni yuzaga kelishi va korrupsiya holatlarini oldini olish bo‘yicha 
tegishli, shu jumladan manfaatlar to‘qnashuvini hal etish choralarini ko‘rish; 
bo‘limda ish yuritishni belgilangan tartibda olib borish.
Bo‘lim qonun hujjatlarida hamda davlat soliq xizmati organlarining ichki 
idoraviy hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarni ham bajaradi. 
12. 
Bo‘lim xodimlari: o‘z funksional vazifalarini bajarmaganligi yoki 
lozim darajada bajarmaganligi; 
O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari, ushbu Nizom, davlat soliq 
xizmati organlarining ichki idoraviy hujjatlari talablariga rioya qilmaganligi; 
ijro intizomini buzganligi; 
o‘zining noqonuniy xatti-harakatlari (harakatsizligi) tufayli soliq 
to‘lovchilarga moddiy va ma’naviy zarar etkazganligi; 
rahbariyat 
topshiriqlarining 
o‘z 
vaqtida 
amalga 
oshirilishini 
ta’minlamaganligi; 
o‘zining noqonuniy xatti-harakatlari (harakatsizligi) tufayli soliq 
to‘lovchilarning ishlab chiqarish hajmlarini pasaytirganligi va soliq solish 
bazasini kamaytirganligi; 
qonun hujjatlariga muvofiq davlat, tijorat va xizmat siriga rioya 
etmaganligi uchun belgilangan tartibda javobgar bo‘ladi. 
Bo‘lim xodimlari qonun hujjatlarida hamda davlat soliq xizmati 
organlarining ichki idoraviy hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda ham 
javobgar bo‘ladi. 

---

42 
XULOSALAR 
Ushbu bitruv oldi amalyot davomida davlat soliq inspeksiyasida soliqlar 
haqidagi turli xil qarashlar, ularning makroiqtisodiy mohiyati, funksiyalari va 
tamoyillarini tahlil qilishga harakat qildik va quyidagi xulosalarni chiqardik: 
Soliqlar ikki shaklda bo'ladi. 
Birinchi ko'rish - daromad va mulk solig'imulk: 

daromad solig'i va korporativ daromad solig'i (korporatsiyalar); 

ijtimoiy sug'urta, ish haqi va ish haqi bo'yicha (ijtimoiy soliqlar, 
ijtimoiy badallar); 

mulk solig'i, mulk solig'i, shu jumladan er va boshqa ko'chmas mulk 
solig'i; 

foyda va kapitalni chet elga o'tkazishda soliq va boshqalar. 

Ular ma'lum bir jismoniy yoki yuridik shaxsga yuklanadi, ular 
deyiladi to'g'ridan-to'g'risoliqlar. 
Ikkinchi ko'rinish - tovarlar va xizmatlarga soliqlar: 

savdo solig'i - aksariyat rivojlangan mamlakatlarda qo'shimcha 
qiymat solig'i bilan almashtirilgan; 

aktsiz solig'i (tovarlar yoki xizmatlar narxiga to'g'ridan-to'g'ri 
kiritilgan soliqlar); 

meros bo'yicha; 

ko'chmas mulk va qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar uchun va 
boshqalar. 
Bu shunday bilvositasoliqlar. Ular qisman yoki to'liq mahsulot yoki 
xizmat narxiga o'tkaziladi. To'g'ridan-to'g'ri soliqlarni iste'molchiga topshirish 
qiyin. Shulardan eng oson narsa er va boshqa ko'chmas mulk soliqlari bilan 
bog'liq: ular ijara va ijaraga, qishloq xo'jaligi mahsulotlarining narxiga kiritilgan. 
Bilvosita soliqlar ushbu soliqlarga tortiladigan tovarlar va xizmatlarga bo'lgan 
talabning egiluvchanlik darajasiga qarab oxirgi iste'molchiga o'tkaziladi. Talab 
kam egiluvchan bo'lsa, soliqning katta qismi iste'molchiga o'tkaziladi. Taklif 
qanchalik moslashuvchan bo'lsa, soliqning shunchalik kam qismi iste'molchiga 
o'tkaziladi va katta qismi foyda hisobiga to'lanadi. Oxir oqibat, etkazib berish 

---

43 
egiluvchanligi o'sib bormoqda va bilvosita soliqlarning o'sib borayotgan qismi 
iste'molchiga o'tkazilmoqda. Talabning egiluvchanligi yuqori bo'lsa, bilvosita 
soliqlarning ko'payishi iste'molning qisqarishiga va ta'minotning yuqori 
egiluvchanligi bilan sof foydaning pasayishiga olib keladi, bu esa 
investitsiyalarning kamayishiga yoki kapitalning ko'payishiga olib keladi. 
ichidafaoliyatning boshqa yo'nalishlari. 
Soliqlar moliyaviy resurslarni davlat ixtiyorida to‘planib borishini 
ta’minlaydi, bu resurslardan iqtisodiy rivojlanishning umumdavlat, mintaqaviy 
vazifalarni hal qilish, ishning samaradorligi va sifatini rag‘batlantirish, ijtimoiy 
adolat tamoyillaridan kelib daromadlarni tartibga solish uchun foydalaniladi.
Soliqlarning iqtisodiy mohiyati davlat bilan huquqiy va jismoniy 
shaxslar o‘rtasida vujudga keluvchi ob’ektiv majburiy to‘lovlarga asoslangan 
moliyaviy munosabatlar orqali xarakterlanadi. Bu moliyaviy munosabatlar 
maxsus ijtimoiy xarakterga ega bo‘lib, milliy daromadning bir qismi bo‘lgan pul 
mablag‘larini davlat ixtiyoriga safarbar qilishga xizmat qiladi.
Soliqlarning umumdavlat va mahalliy soliqlarga bo’linishi hukumat 
idoralarining respublika hukumati va mahalliy hukumatlarga bo’linishi asosida 
kelib chiqadi. Har bir xokimiyat idoralari o’zlarining bajaradigan muhim 
vazifalaridan kelib chiqib, o’z byudjetiga va uni ta’minlaydigan soliqlarga va 
boshqa majburiy to’lovlarga ega bo’lishi kerak.
Davlat budjetiga tushgan soliq va to‘lovlarni tushumini tahlil qilish 
natijasida soliq tizimini rivojlantirish samaradorligi, korxonalarni ishlab 
chiqarish sharoitlarni, tovarlar va xizmatlarning sotilishini izga solish faktorlari 
o‘rganib chiqiladi va ishlab-chiqarish uchun «soliq iqlimi» yaratiladi. Tahlil 
asosida soliqlarning ishlab-chiqarishni o‘sish sur’atlarini o‘sishi yoki pasayishi, 
mablag‘ to‘planishini tezlatilishi yoki sekinlashtirilishi, aholining to‘lov 
qobiliyati kengayishi yoki kamayishi bo‘lgan tasiri o‘rganib chiqildi. 

---

44