balki ijodiy yo‘naltirilgan har qanday bilishning zaruriy elementi hisoblanadi.
Suuningdek, falsafiy mulohazalar har qanday shak-shubhadan xoli bo‘lsa,
notanqidiy idrok etiladigan o‘tmish va qadimda o‘zlashtirilgan
qonun-qoidalarga
so‘zsiz bo‘ysunish me’yorga aylanib qolsa, bu, dogmatizm, turg‘unlik va
tanazzulga eltadi.
Bunga qadimdayoq antik faylasuflar: elladalik Pirron,
Arkesilay va shubhani
fikrlashning asosiy tamoyili, inson bilimini esa – nisbiy deb e’lon qilgan falsafiy
yo‘nalish – skeptitsizmning boshqa asoschilari e’tiborni qaratgan.
Skeptitsizm
haqiqatga shak-shubhasiz egalik va narsalarni to‘g‘ri tushunishga da’vogar
bo‘lgan falsafiy ta’limotlar hukmronligiga munosabat sifatida vujudga keldi va
shu ma’noda, ijobiy rol o‘ynadi.
Falsafaning asosiy funksiyalari.
Falsafa u
yoki bu muammolarni hal qilar,
qonunlar, muayyan tamoyillarni ta’riflar yoki gipotezalar, g‘oyalar va nazariyalarni
ilgari surar ekan, ayni vaqtda (ba’zan shu tariqa) har xil funksiyalarni bajaradi.
Falsafaning muhim funksiyalaridan dunyoqarashni shakllantirish, bilish,
metodologik,
integrativ, madaniy, aksiologik, axloqiy va tarbiyaviy funksiyalarni
qayd etish mumkin. Ularning barchasi bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Bu
funksiyalarning roli va ahamiyati falsafaning amal qilish sohasi,
u hal qilayotgan
vazifalar darajasi va xususiyati bilan belgilanadi.
Dunyoqarashni shakllantirish funksiyasi
insonning dunyoga munosabati, uning
o‘z-o‘zini va o‘zini qurshagan borliqni tushunishi, shuningdek turli voqealar,
hodisalarni va o‘z burchini qanday talqin qilishi avvalo va bevosita uning
dunyoqarashiga bog‘liq bo‘ladi.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek,
inson
dunyoqarashida e’tiqodlar va bilimlar, tuyg‘ular va emotsiyalar, oqilonalik va
irratsionallik, tajriba, intuitsiya va hokazolar chambarchas bog‘lanadi.
Ayni shu
sababli falsafasiz dunyoning yaxlit manzarasini yaratish mumkin emas, chunki,
«hamma
narsaga
aralashadigan»
falsafagina
dunyoqarashning
o‘zaro
bog‘lanmagan turli «parchalari»ni birlashtirib, shu tariqa odamlarning butun
borliqqa
nisbatan umumiy, izchil va mantiqan to‘g‘ri munosabatini yaratish
imkonini beradi. Bunda falsafa ayrim ikir-chikirlar, ahamiyatsiz tafsilotlarni
mavhumlashtiradi
va umumiy aloqalarga, turli narsalar va hodisalar xossalarining
birligiga e’tiborni qaratadi va shu tariqa o‘zining bosh funksiyasi – dunyoqarashni
shakllantirish funksiyasini bajaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: