Kim edigu, kim bo’ldik

Kim edigu, kim bo’ldik ...

Inson bolasi yaratilibdiki bu dunyodan nimanidir o’rganishlikga harakat qilib yashab kelmoqda. Hamma ongli mavjudot o’rganadi. Kimningdir o’rgangani o’zi uchun ham jamiyat uchun ham foydasiz, kimningdir o’rgangani faqat o’zi uchun, ammo o’raganishlarning eng buyugi bu- o’rganganingdan o’zing ham jamiyatning ham rozi bo’lishligidir. Buyuklardan ko’pchiligi ayni shu yo’lni tanlab ikki dunyosini ham saodatga to’lishiga sababchi bo’lishgan. Buyuk tassavvufchi, ulug’ olim – Ahmad Yassaviy ham ayni ikki dunyosini go’zallashtirgan insonlardan biridir.

Islom dini Qur’on oyatlari va Hadis ahkomlari ila Movorounnahrga X-XI asrlarda kirib keldi va izchil tarqala boshladi. Jamiyat muqaddas Islom dinini qabul qilgandan so’ng ilmga bo’lgan ta’lab yanada ortdi. Ayni shu vaziyatida insonlarning ilmga bo’lgan ehtiyoji sabab Tasavvuf ilmi paydo bo’ldi. Tasavvuf insoniyatni ilmsizlikdan qutqaruvchi najot sifatida vujudga keldi.

Tasavvuf ilmi Markaziy Osiyoda buyuk olimlaridan biri Yusuf Hamadoniy nomi bilan bog’liq. Yusuf Xamadoniy Marv va Buxoroda yirik madrasa va masjidlar qurdirib ko’plab turkgo’y va forsgo’y shogirdlar tayyorlab chiqardi. Yusuf Xamadoniyning forsigo’y shogirdlaridan Hasan Andoqiy, Abdullo Baraqiy, Ahmad Yassaviy va Abduxoliq G’ijduvoniylar ham bor edi. “ Yassaviya” , “ Naqshbandiya” ta’limoti ham ayni Yusuf Hamadoniy maktabidan shakllangan.

XII asr Markaziy Osiyoda tasavvufiy tariqat asoschisi Xoja Ahmad Yassaviydir. Buyuk olim 1041- yilda Sayramda Shayh Ibrohim oilasida tavallud topgan. Ahmad yoshligida onasidan so’ng otasidan ajradi va bobosi Arslonbob tarbiyasida bo’ldi. Ilk ta’limni Yassida mashhur olim Shaxobiddin Isfijobiydan oladi. So’ng bobosi sabab bo’lib Buxoroda Yusuf Xamadoniydan ta’lim oladi. Ahmad Yassaviyning o’zi: “ Ul zot ustoz Yusuf Xamadoniyning huzuriga 23 yoshda borganligi va ul zotning tarbiyasida noil bo’lganligini “ aytadi. U yerda tasavvuf ilmini orttirib Turkistonga qaytadi va o’z shogirdlari va muridlarini chiqaradi.

Ahmad Yassaviy 63 yoshida yer ostidan yerto’la qazdirib “chilla”ga tushgan va qolgan umrini Allohga ibodat qilgan hamda qimmatli hikmatlar va riyoziyotlarni yozib qoldirgan. Ahmad Yassaviy ba’zi bir man’balarda 125 yil, ba’zi bir manbalarda 133 yill umr ko’rgan deyiladi.

Ahmad Yassaviy ma’daniyatimiz tarixida mutasavvuf shoir sifatida muhrlangan. Yassaviyning turkiy tildagi tassavvuhni madh etuvchi she’rlari buyuk haqiqatni bayon etishi va xalq tilida yozilganligi bilan hammaning qalbidan joy olgan. Shuningdek Yassaviy eng kata ta’limotlardan biri – “Naqshbandiya” tariqoti asoschisidir.
Xulosa qilib aytganda, Ahmad Yassaviy buyuk qalb sohibi, insoniylik mulkini yetuk o’zlashtirgan, shaxsiy manfaatlari jamiyat manfaatlaridan ustun bo’lmagan, insoniyat intihosigacha buyuk dars bo’lgan shaxs sifatida, kimningdir tilida, kimningdir qalbida muhrlanuvchi buyuk bir inson bo’lib yashab o’tdi. Insoniyatning ma’naviy hayoti intihosi aynan zamonamizdan Ahmad Yassaviylarning davomchilari chiqmayotganligi sabab vujudga kelishi mumkin. Shu tushunchani – bugungi kunning asosiy muammosini har bir ongli inson his qilishi va o’zining ulkan hissasini qo’shishi, bu muammoning yechimi sifatida yuzaga chiqsa ajab emas. Hammamiz bugun o’zimizga “ Kim edigu, kim bo’ldik?” degan savolni berishimiz vijdonimizda nimanidir uyg’onishiga sabab bo;’lsa ajab emas!

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Ma’naviyat yulduzlari. Toshkent 1999-yil O’zbekiston Fanlar akademiyasi