M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

X – M = Xn = Y-(C+I+G); 
 b
u yerda: X - eksport; M - import; Xn 
-
sof eksport; 
C + I + G -YaIMning bir qismi (absorbsiya) 
Joriy operatsiyalar balansida kamomad bo‘lgan sharoitda, 
mamlakatning eksportdan olgan daromadlari importga qilgan 
xarajatlaridan kam bo‘ladi va uni tashqaridan qarz olish hisobiga yoki 
mavjud aktivlarning bir qismini xorijiy investorlarga sotish orqali 
qoplashi mumkin. Bu operatsiyalar sof xorijiy aktivlarning 
kamayishiga olib keladi.
102
Sof xorijiy aktivlar (NFA) – bu, milliy rezidentlar tomonidan 
egallab turilgan xorij aktivlari va xorijliklar egalik qilgan mamlakat 
aktivlari o‘rtasidagi farqni bildiradi. 
Joriy operatsiyalar balansida taqchillik bo‘lmagan sharoitda esa 
mamlakat xorijiy valutalarni sarf qilishga nisbatan ko‘proq olib keladi. 
Misolimizga aksincha mamlakat joriy operatsiyalar bo‘yicha 
balansi ijobiy qoldiqqa ega bo‘ladi. Bunda mamlakatda chet elda 
ko‘chmas mulkni sotib olish yoki boshqa mamlakatlarga qarzga 
berishga yo‘naltirilishi mumkin bo‘lgan ortiqcha xorijiy valuta yuzaga 
keladi. 
18.3.
 
Kapital harakati hisobi balansi 
 
Investitsiyalash va kreditlash bilan bog‘liq operatsiyalar to‘lov 
balansining keyingi bo‘limida, ya’ni, kapitallar harakati hisobida aks 
ettiriladi. 
Mamlakatda ma’lum bir vaqtda moddiy va moliyaviy aktivlarini 
sotib olish va sotish bilan bog‘liq operatsiyalariga kapital harakati 
hisobi deyiladi. Kapital harakati hisobi balansida korxonalar, yer, uy-
joylar, qimmatbaho qog‘ozlar, aksiyalar, xazina majburiyatlari va 
boshqa aktivlarni olish-sotish bilan bog‘liq kapitallar oqimi aks 
ettiriladi. Bu aktivlar sotilsa yoki eksport qilinsa, xorijiy valuta 
mamlakatga kiritiladi, ya’ni valuta tushumi ko‘payadi (+150). Biroq 
kapitalni olib kelish bilan bir vaqtda uni olib chiqish bilan bog‘liq 
operatsiyalar 
ham 
amalga 
oshiriladi. 
Bunda 
mamlakatning 
tadbirkorlari xorijdan aksiyalar sotib oladi, xorijliklarga kreditlar 
beradi va shu asosda ular xorijiy valuta zaxiralarini sarflaydi. Bu 
operatsiyalar debet ko‘rinishida aks ettiriladi (- 87). Kapital harakati 

---

227 
balansining qoldig‘i – bu, uni olib kelish va olib chiqish o‘rtasidagi 
farqdir (+63). 
Kapital xarajatlari hisobida aktivlar bo‘yicha barcha xalqaro 
operatsiyalar ko‘rsatiladi.