Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли

TA’LIM-TARBIYA JARAYONDA MULOQOTNING O’RNI VA 
AHAMIYATINING PSIXOLOGIK TAHLILI 
 
M.G’ulomova.,
 
Samarqand ixtisoslashtirilgan olimpiya
zahiralari maktab-internati psixologi 
Muloqot insonlar faoliyatlari jaryonidagi ta’sir shaklidir. U yakka shaxsga 
taaluqli bo’lmay, balki ijtimoiy xarakterga ega. 
Pedagogik muloqot o’qituvchining o’quvchilar bilan ijtimoiy psixologik 
munosabatidir. Ammo, haligacha fanda muloqotning ahamiyati haqida aniq 
tushuncha yetishmaydi. Shunday bo’lsada, ayrimlar o’z fikr-mulohazalarini 
bildirganlar. Masalan kishilarning bir-birlariga bo’lgan munosabatlari, bir-birlariga 
ko’rsatadigan ta’sirlari yoki ularning o’zaro bir-barlarini tushunishlari kabi 
tushunchalar mavjud. 
Haqiqatdan ham muloqotda ikki tushuncha – munosabat va o’zaro ta’sir kelib 
chiqadi. Ularning biri o’zaro so’zlashuv va muloqotda ochiq ko’rinsa ikkinchisi ichki, 

---

232 
ko’rinmas (ta’sir ko’rsatish) maqsadlar asosida yuzaga keladi. Eng asosiysi muloqot – 
jamoa fikrini bayon etuvchi vosita hamdir. 
Pedagogik muloqotda o’qituvchi ijtimoiy maqsadlarda o’qituvchilar pedagogik 
jamoa, ota-onalar va fuqarolar bilan muloqotda bo’ladi (ma’ro’za, hikoya, suhbat va 
h.z.). 
Muloqot ijtimoiy-psixologik jarayon bo’lib, u: 
- insonlarni bir-birlarini bilishlari; 
- ularning o’zaro ma’lumot almashuvlari; 
- umumiy faoliyatni tashkil etishlari; 
- faoliyatlarini almashtirishlari kabi maqsadlarda foydalaniladi. 
Pedagogik muloqot – o’qituvchining o’quvchilar bilan o’zaro kasbiy muloqoti 
bo’lib, u aniq belgilangan maqsadga yo’naltirilgan bo’ladi. O’qituvchining 
o’quvchilar bilan muloqotida ayrim vaqtlar emosional holatlar ham yuz beradi. 
O’qituvchining o’quvchi bilan bo’ladigan ijtimoiy-psixologik muloqoti asosida 
pedagogik ta’sir o’tkazish amalga oshiriladi. 
Pedagogik muloqotning tuzilishi, ayniqsa uning psixologik strukturasi juda 
murakkab. 
O’qituvchi tomonidan o’quvchining ichki dunyosini yetarli darajada 
o’rganmaslik oqibatida ayrim vaqtlar o’zaro muloqot nizolari ham kelib chiqishi 
mumkin. 
Pedagogik muloqot to’g’risida o’z zamonasida Ya.A.Komenskiy o’quvchi va 
o’qituvchining o’zaro muloqotini chin insoniy samimiy munosabatlarda tashkil 
etilishi zarurligini ta’kidlagan. 
A.V.Lunacharskiy, P.P.Blonskiylar o’quvchi va o’qituvchining o’zaro 
muloqoti-jamoa hamkorligida bo’lishini ko’rsatgan bo’lsalar, A.S.Makarenko va 
V.A.Suxomlinskiylar o’quvchi va o’qituvchi muloqotida eng asosiysi – o’zaro 
hurmat va bir-biriga bo’lgan talabchanlik deb bilganlar.
O’quvchi ichki dunyosini aniq ko’rolmaslik, uni behuda jazolash, unga 
nisbatan dag’al muomalada bo’lish yoki qo’rqitish, muloqotdagi eng noxush hollar 
hisoblanadi. 
O’qituvchining o’quvchi ustidan hukmronlik quroli – uning shirinso’zligi, 
samimiyligi va odamiyligidadir.