Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БОЛАЛАР 
КОММУНИКАТИВ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА 
ПСИХОЛОГИК МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ 
 
Ш.Ж.Бекова., 
ҚаршиДУ докторанти
 
 
Мамлакатимиздаги мавжуд барча ўқув муассасалари таълим-тарбияни 
тўғри, илмий асосда ташкил этиш учун бу жараённинг ўзига хос психологик 
конуниятлари ва механизмларини замонавий билимлар асосида таркиб 
топтиришнинг самарали усулларини билиши лозим бўлади. Бу борада, ёш 
даврлари психологияси ва педагогик-психология ҳозирги замон психология 
фанининг ривожланган соҳалари сифатида хизмат қилмоқда. 
Ҳар бир боланинг илк қадамлари мураккаб психологик кечинмалар 
асосида шаклланиб боради. Шу боисдан ҳам бола тарбияси ва 
мулоқотчанлигини амалга оширишда ота-она ва мактабгача таълим 
ташкилотлари ходимлари амалий фаолиятида зарур бўлган билим, маҳорат ва 
кўникмаларни эгаллаб олиши билан бир қаторда, болаларнинг психологик 
хусусиятлари, яъни сезгилари, идроки, ҳиссиёти, тасаввури, тафаккури, нутқи, 
характери, қобилияти ва темперамент типлари кабиларга алоҳида синчковлик 
билан эътибор қаратишлари зарур. Мактабгача ёшдаги болалар билан иш олиб 
бориш уларнинг коммуникатив қобилиятларини шакллантиришда ота-она ва 
тарбиячилардан масъулият, сабр-тоқат ва фидоийлик талаб қилинади ҳамда 
уларнинг доимо изланиши ва мунтазам равишда билим доирасини кенгайтириб 
боришини тақозо қилади. Ушбу хусусиятларни шаклланиши ва ривожланиши 
натижасида юзага келадиган муаммоларни ўрганиш мактабгача ёшдаги болалар 
коммуникатив қобилиятларини шакллантиришда муҳим омил бўлиб 
ҳисобланади. 
Мактабгача ёшдаги болалар билан иш олиб бориш фаолиятининг 
фаоллиги, 
ижодийлиги, 
ностандартлиги, 
самарадорлиги, 
билим 
ва 
кўникмаларнинг пухталиги, мантиқийлиги, изчиллиги тарбиячиларнинг 
коммуникативлик хусусиятларига боғлиқ бўлиб, уларнинг иш услуби қанчалик 
англанилган, мақсадга йўналтирилган бўлса, мазкур фаолият шунчалик 
муваффақиятли амалга ошади. Шу билан бир қаторда боланинг 
ижтимоийлашув фаолияти, хатти-ҳаракати, психологик хусусиятларининг 
таркиб топиши ҳам кўп жиҳатдан таълим-тарбиядаги мулоқот маданиятига 
боғлиқдир. Бу эса, ўз навбатида, мактабгача ёшдаги болаларнинг коммуникатив 
қобилиятларини шаклланишида ўз самарасини беради. 
Мактабгача 
ёшдаги 
болалар 
коммуникатив 
қобилиятларини 
шакллантиришнинг психологик хусусиятларни ўрганишда болаларнинг 

---

227 
ижтимоий муҳитга бўлган муносабати, кўникмалари, психик ҳолатлари, билиш 
жараёнлари ва индивидуал психологик хусусиятлари, ўйин фаолияти, тил ва 
нутқ ривожланиши асосида коммуникатив қобилиятларини шаклланиб бориши 
ва шунга ўхшаш томонлар инобатга олиниши зарур. Бунга сабаб, боланинг 
психик хусусиятлари ва коммуникативлик жиҳатлари бир хил шаклда қотиб 
қолмасдан ўсиб, ўзгариб туради ва бу фақат организмнинг табиий ҳолати 
билангина эмас, балки боланинг ижтимоий ҳаёт кечириш тарзи, ахлоқий 
ривожланиши, унинг билим ва кўникмалари, шахслараро муносабати, мақсад 
сари интилиши билан белгиланади. 
Мактабгача 
ёшдаги 
болалар 
коммуникатив 
қобилиятларини 
шакллантиришни таркиб топтириш учун психологиянинг ўзига хос бўлган 
методларидан ўринли фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Психологияда бола 
психик тараққиётининг мураккаб қонуниятларини тадқиқ қилиш, психиканинг 
турли хил ижтимоий фаолият турларида ривожлантириш масалаларини ҳал 
қилиш ҳамда бола шахсининг психик тузилмасини шакллантиришни ўрганиш 
асосий вазифалардан бири ҳисобланади. Бунинг учун бола психикасини тадқиқ 
қилиш методларининг турли йўналишлари мавжудлигини эътиборга олиш 
лозим. Текшириладиган психик ҳаёт ҳодисалари жуда хилма-хил бўлиб, 
мураккаб ва психологик ҳолатлар, ҳодисалар ва жараёнлар қандай методлар, 
яъни қайси йўллар, қандай усуллар билан текширилишига боғлиқ. Ушбу 
масалаларни ечишда мактабгача таълимнинг 5-6 ёшли болалари билан 
коммуникатив қобилиятларни шакллантиришнинг психологик хусусиятларини 
тадқиқ қилиш жараёнида кузатиш, фаолият маҳсулини таҳлил қилиш, суҳбат ва 
сўровнома методларидан ҳам бевосита фойдаланиш мумкин.