Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

16.5. Xorijiy davlatlarda sog„liqni saqlash tizimini moliyalashtirish 
tajribalari 
Jahon 
amaliyotida 
mamlakatdagi 
sog‗liqni 
saqlash 
sohasini 
moliyalashtirishning quyidagi modellari shakllangan: Birinchi model – xususiy 
tibbiy sug‗urtaga asoslangan model bo‗lib, bu modelda sog‗liqni saqlash xizmatlari 
asosan aholining shaxsiy mablag‗lari hisobidan moliyalashtiriladi. Tibbiy 
xizmatlarga bo‗lgan talabni qondirishning asosiy vositasi bozor hisoblanadi. 
Aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari, yolg‗iz qariyalar, turli 
kasalliklarning tarqalishiga qarshi profilaktika tadbirlari esa davlat tomonidan 
moliyalashtiriladi. Ushbu model AQSHda ustuvor darajada amal qiladi. Ikkinchi 
model tibbiyot sohasi xarajatlarini davlat ijtimoiy sug‗urtasi mablag‗lari hisobidan 
moliyalashtirish modeli bo‗lib, bunda sug‗urta badallari majburiy soliqlar shaklida 
yig‗iladi, ushbu yig‗ilgan mablag‗larni taqsimlash davlat boshqaruv organlari 
tomonidan amalga oshiriladi. Bu tizim Buyuk Britaniya, Kanada, Italiya, Daniya, 
Irlandiya, Ispaniya kabi davlatlarda amal qiladi. Uchinchi model aholini ijtimoiy 
jihatdan himoyalashni davlat tomonidan tartibga solish bilan birga, bozor 
munosabatlariga asoslangan holda ijtimoiy sug‗urtani keng joriy qilish hamda 
sog‗liqni saqlash tizimini ko‗p kanalli moliyalashtirish modeli bo‗lib, bir qator 
mamlakatlarning milliy tibbiyot tizimlarini moliyalashtirish amaliyotiga keng joriy 
qilingan. Bunda davlat aholiga, ularning daromadlilik darajasidan qat‘i nazar, 
tibbiy xizmat olishlarini kafolatlaydi. Bu modelning asosini majburiy tibbiy 
sug‗urta tashkil qiladi. 
Xorijiy tajribalar shuni ko‗rsatadiki, tibbiy xizmatlarni moliyalashtirish 
xarajatlari turli manbalardan amalga oshiriladi: 
– davlat byudjeti; 
– majburiy tibbiy sug‗urta; 
– xususiy tibbiy sug‗urta; 
–tibbiy xizmatlarni sotib olishdagi to‗g‗ridan-to‗g‗ri pullik to‗lovlar. 
Jahon mamlakatlarida sog‗liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning 
yuqorida sanab o‗tilgan manbalarining sof holda faqat bittasidan foydalanmaydi. 
Milliy tibbiyot tizimlarini moliyalashtirishda barcha davlatlar sanab o‗tilgan 
manbalardan aralash tarzda foydalanadi. Masalan, Germaniya, Niderlandiya, 
Frantsiya, Yaponiya, Kanada kabi davlatlarda majburiy tibbiy sug‗urta tizimi 
yuqori darajada rivojlangan. Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Italiya, Ispaniya, 
Gretsiyada byudjetdan moliyalashtirish tizimi keng tarqalgan. AQSHda esa 
xususiy tibbiy sug‗urta tizimi faoliyati barqaror shakllangan. Mustaqil Davlatlar 
Hamdo‗stligi davlatlarida byudjetdan moliyalashtirish tizimi ustuvor o‗rin 
egallashi bilan birga, Qirg‗iston, Rossiya, Gruziya, Latviya, Litva, Estoniya kabi 
mamlakatlarda majburiy ijtimoiy tibbiy sug‗urta joriy etilgan. 

---

242 
Shuningdek, Jahon sog‗liqni saqlash tashkiloti ekspertlari (S. Hakansson, V. 
Majnoni, D‘Intignano, G.H. Mooney, J.L. Roberts, G.L. Stoddart, K.S. Johansen, 
H. Zollner) tomonidan turli mamlakatlar sog‗liqni saqlash tizimlarini bir-biridan 
farqlaydigan quyidagi modellari tasnifi ham taklif qilingan: 
“Universallashgan model”
(Buyuk Britaniya, Irlandiya, qisman Daniya) – 
milliy sog‗liqni saqlash tizimining asosiy qismi umumiy soliqlar evaziga 
moliyalashtiriladi. 
tibbiyot 
xizmatlari 
asosan 
davlat sog‗liqni saqlash 
muassasalarida amalga oshiriladi. Bunda vrachlar, mutaxassislar chetdan kontrakt 
asosida yollanadi.
“Kontinental model”
(Germaniya, Avstriya, Fransiya, Gollandiya, Belgiya, 
Lyuksemburg) – sog‗liqni saqlash muassasalari asosan ish haqi fondidan 
ajratiladigan ajratmalar, shuningdek, davlatning maxsus jamg‗armalari evaziga 
moliyalashtiriladi. Ularning ulushi jami sog‗liqni saqlash xarajatlarining ¾ qismiga 
teng.
“Janubiy model” 
(Ispaniya, Portugaliya, Gretsiya, qisman Italiya) – 
sog‗liqni saqlash xarajatlarining aksariyat qismi ish haqi fondi va bandlikka 
ko‗maklashish fondiga to‗g‗ri keladi. tibbiyot xizmati aholiga ham davlatga 
qarashli bo‗lgan, ham xususiy klinikalar tomonidan ko‗rsatiladi.
“Skandinaviya modeli”
(Shvetsiya, Finlyandiya va Daniya) – sog‗liqni 
saqlash xarajatlari asosan daromad soliqlari evaziga qoplanadi (markaziy va 
mahalliy budjetlar darajasida). Bunda tibbiyot uchun to‗lovlar fuqaro oladigan ish 
haqiga to‗g‗ridan-to‗g‗ri bog‗liq bo‗ladi. Tibbiyot xizmatlari aholiga ham davlatga 
qarashli, ham xususiy tibbiyot muassasalari tomonidan ko‗rsatiladi.
“Xususiy model”
(AQSH) – sog‗liqni saqlash tizimi xarajatlari asosan 
fuqarolar hisobidan, qisman esa, davlat mablag‗lari evaziga moliyalashtiriladi. 
tibbiyot xizmatlarini taklif etuvchilar asosan xususiy sektor vakillariga to‗g‗ri 
keladi.
“Iqtisodiyoti o„tish sharoitidagi davlatlar modeli”
(Sharqiy Yevropa, 
MDHning bir qator mamlakatlari, Rossiya) - ushbu davlatlarda sog‗liqni saqlash 
sohasini moliyalashtirish tizimi asosan davlat byudjeti mablag‗lariga asoslanadi, 
shuningdek qisman tibbiyot sug‗urtasi mablag‗lari ham qo‗llaniladi. Mazkur 
davlatlarda sog‗liqni saqlash sohasi pullik xizmat ko‗rsatish institutlariga 
o‗tkazilmoqda. 
Tarixan har bir mamlakatda tibbiy yordam ko‗rsatish, aholi salomatligini 
saqlash va mustahkamlashga iqtisodiy resurslarni jalb qilishning o‗ziga xos usul va 
vositalari shakllangan va rivojlangan. Jamiyat tomonidan ajratilgan iqtisodiy 
resurslarning miqdori va sifati hamda sog‗liqni saqlash tizimida ulardan 
foydalanish samaradorligi mamlakatda tarixan shakllangan murakkab iqtisodiy, 
siyosiy, ma‘naviy-ahloqiy va boshqa munosabatlar bilan belgilanadi.
Xulosa qilib aytganda, mamlakatimizda sog‗liqni saqlash tizimining uzoq 
muddatli va barqaror rivojlanishini ta‘minlash uchun ko‗plab rivojlangan 
davlatlarning tibbiyot sohasiga iqtisodiy resurslar va moliyaviy mablag‗larni 
safarbar etish modellari va usullarini chuqur o‗rgangan holda, bu boradagi ijobiy 
tajribalarni yurtimizda ham tatbiq etish, pirovardida tibbiyot sohasida ijtimoiy 

---

243 
adolat va iqtisodiy samaradorlik o‗rtasida muvozanatning ta‘minlanishiga erishish 
zarur.