Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

7. Mahsulot tannnarxini kalkulyasiya qilish usullari  

     Mahsulot (ish va xizmatlar) tannarxini aniqlash usullari ularning turlari, mahsulot ishlab 

chiqarish  xili,  uning  murakkabligi,  tugallanmagan  ishlab  chiqarish  mavjudligi,  ishlab  chiqarish 

siklining  davomiyligi,  tovar-moddiy  nomenklaturasiga  bog‘liqdir.  Mahsulot  (ishlar,  xizmatlar) 

tannarxini  aniqlashning  asosiy  usullari  bo‘lib:  oddiy,  me’yoriy,  buyurtmali,  bosqichli  usullar 

hisoblanadi, savdo tashkilotlarida esa xarajatlarni inventar baholash usullari ham qo‘llaniladi. 

   Hisoblab borilgan zahira summalari ortib kolsa, korxona foydasiga o‘tkazadi. 

 

SHubhali  qarzlar  yuzasidan  zahiralar  ham  korxona  zararini  birdaniga  oshishiga  yul 

kuymaslik  maqsadida  tashkil  etiladi.  Hisobi  esa,  4910  «Gumonli  qarzlar  yuzasidan  zahira» 

---

passiv  schetida  yuritiladi.  Bunda  har  oyda  Debet  9430  KREDIT  4910  buxgalteriya  provodkasi 

amalga  oshiriladi.  SHubhali  qarzlar  yuzasidan  yig‘ilgan  zahira  hisobidan  kreditorlik  qarzlari 

qoplansa, quyidagi buxgalteriya provodkasi yoziladi:  

Debet 4910 «Gumonli qarzlar yuzasidan zahira». 

KREDIT 4010 «Olinadigan schetlar». 

 

Savdo  korxonalarida  muomala  xarajatlari  bo‘lib,  ular  hisobi  9410  schetda  yuritiladi. 

Muomala  xarajatlarining  23  ta  moddasi  mavjuddir.  Sotilgan  tovarlar  uchun  muomala 

xarajatlarini  kalkulyasiya  qilinishi  tovar  uchun  savdo  ustamasini  aniq  belgilash  imkoniyatini 

yaratadi. 

 

Masalan:  muzlatgich  bilan  bog‘liq  xarajatlar  (shu  muzlatgich  eskirish  summasi, 

ta’mirlash  xarajatlari,  elektro  energiya  sarfi  uchun  to‘lov  summalari)ni  muzlatgichda 

saqlanadigan  tovarlar  miqdori  o‘rtasida  proporsional  taqsimlash  zarur,  ya’ni  muzlatgichda  oy 

davomida saqlangan jami  tovarlar miqdorida tovarni necha foizni  tashkil etishi  aniqlab olinadi, 

so‘ngra  muzlatgich  bilan  bog‘liq  barcha  xarajatlarni  shuncha  foizi  tegishli  tovar  bilan  bog‘liq 

xarajatga qo‘shiladi. 

 

Ammo savdo korxonalarida sotilgan tovarlarga tegishli transport xarajatlarining aniqlash 

amalietda qo‘llaniladi. Bu bilan oy davomida sarflangan transport xarajatlarini jami shu oydagi 

xarajatlarga  qo‘shilishi  oldi  olinadi.  Sababi  qabul  qilingan  tovarlarni  barchasi  shu  oyda 

sotilmaydi-ku,  shuning  uchun  ham  sotilmay  qolgan  tovarlarga  tegishli  transport  xarajatlari 

aniqlanib, transport xarajatlari qoldig‘i sifatida qolishi kerak. 

 

Sotilgan  tovarlarga  tegishli  transport  xarajatlari  esa,  joriy  davr  muomala  xarajatlariga 

qo‘shiladi va foyda hisobidan qoplanadi. 

 

Xulosa qilib, shuni aytish mumkinki, kalkulyasiya orqali mahsulot tannarxi aniqlanadi va 

foyda miqdori aniqlanishi uchun asos hisoblanadi. 

 

Foyda  (daromad)dan  soliq  summasi  hisoblanishini  e’tiborga  olsak  kalkulyasiya  o‘rnini, 

ahamiyatini bilish qiyin emas.