Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

Hayvonlar populyatsiyasining etologik (xulqiy) xatti - h’arakati tuzilmasi. 

Hayvonlar xulqiy xatti - h’arakati qonuniyatlarini o’rganadigan fan - etologiya (yunoncha -«ethos» xarakter) deb ataladi. 

Bitta populyatsiya a’zolari orasidagi o’zaro munosabat tizimiga – populyatsiyalarning etologik tuzilmasi deyiladi. 

Organizmlarning  butunlay  yakka  h’ayot  kechirishi  tabiatda  uchramaydi.  Ayrim  turlar  juda  h’am  kuchsiz  bo’lsa  h’am 

kontaktda  (birga  yashashida)  bo’lishi  mumkin.  Masalan:  xon  qizi  faqat  urug’lanish  oldidan  erkak  va  urg’ochisi  (qarama  - 

qarshi jinslar) uchrashadi, boshqa vaqtlarda bir - biridan aloh’ida yashaydi. 

Hayvonlarning  h’ulqi  ularning  h’ayot  kechirish  tarzi  bilan  bog’liq  bo’ladi.  Hayvonlarning  birgalikda  yashashining  qator 

shakllari mavjuddir. Birgalikda yashash - qisqa, uzoq, umrining oxirigacha bo’lish mumkin. 

Nasl  qoldirish  uchun  qayg’urish  natijasida  oila  deb  atalmish  h’ayvonlarning  birgalikda  yashash  shakli  kelib  chiqadi. 

Ularning birmuncha yirik birlashmalariga poda, gala va koloniya bo’lib yashash kiradi. 

Koloniya – o’troq h’ayot kechiruvchi h’ayvonlarning birgalikda yashashidir. Ular uzoq vaqt yoki ko’payish oldidan birga 

yashashi  mumkin.  Koloniya  bo’lib  h’ayot  kechirish  -  oilaviy  guruh’larning  kengayishi  h’isobiga  kelib  chiqadi  va  birgalikda 

ko’payish, h’imoya, o’zini va bolasini boqish va boshqa funktsiyalarni bajaradilar. 

Galalar  –  bir  turga  kiruvchi  ba’zi  guruh’  h’ayvonlarining  biron  -  bir  biologik  jih’atdan  foydali  h’arakatni  amalga 

oshirish  uchun  vaqtinchalik  birlashishi  h’isoblanadi.  Galalar  dushmandan  saqlanish,  ozuqa  topish,  migratsiyalar  kabi 

funktsiyalarni  bajarishni  engillashtiradi.  Gala  bo’lib  yashash  baliqlar,  qushlarda  va  sut  emizuvchilardan  itsimonlarda 

uchraydi. 

Baliqlar  galasi  dushmandan  saqlanishda,  qushlarniki  mavsumiy  migratsiya  vaqtida  shakllanadi.  O’troq  h’olda 

yashovchi qushlar o’rtasida doimo tovush chiqarib turish, ko’rish bilan bog’liq signallar mavjud. 

Bo’rilar galasi qishda birgalikda ov qilish uchun tashkil topadi. 

Podalar – galalarga nisbatan h’ayvonlardagi ancha uzoq muddat davomida doimiy birlashish shaklidir.  Podalar odatda tur 

uchun  xos  bo’lgan  barcha  funktsiyalarni,  ya’ni  ozuqa  topish,  yirtqichdan  saqlanish,  migratsiya,  ko’payish  va  bolaparni 

tarbiyalash kabilarni amalga oshiradi. Podalardagi h’ayvonlarning guruh’li h’ulqiy xatti - h’arakatlari «xukmdor» va «itoatkor» 

asosidagi o’zaro munosabatlardan tashkil topadi. Podadagi h’ar bir individ raxbarga itoat etgan h’olda h’arakat qiladi.