A n V a r c h o r iy e V

qo‘lida qancha odamlar tobe, birov umrzoq, boshqa kimsa o'lim
topadi ona qomidayoq...»1
Ko'rinib turibdiki, inson taqdiri turli-tuman bo'Iganidek,
uning qilmishlarining sabablari ham turlicha bo'ladi. Xuddi shu­
ning uchun ham inson bugungi taqdirining sabablarini uning
o‘tmishdagi xatti-harakatidan, bir ibora bilan aytganda, uning
o'zidan izlashi zarur.
Sug'dlaming buyuk madaniy yodgorligida ta’kidlanishicha, in­
sonning bugungi taqdiri o'tmishda qilgan ishlariga berilgan mu-
kofot yoki jazodir. Insonning taqdiri qayta tug‘ilishi (sajara)
natijasidir. 0 ‘tmishda qilgan yaxshi ishlariga qarab inson jamiyatda
martabasi ulug‘, hurmat-e’tiborli, boy-badavlat, shod-u xurram
bo'lib tug‘iladi. Inson o'z nafsi qabohatlaridan qutilsa, qilgan
yaxshi ishlari vosita bo'lib, qayta tug'Uganda Budda bo'lib tug'iladi.
Ko'rinib turibdiki, qadimgi Sug'd yozma merosi «Qilmishlari­
mizning sabablari va oqibatlari» sutrasida inson o'ziga berilgan
bugungi hayoti davomida faqat ezgu ishlar qilib, o'zining ruhini
va tanini turli noxushliklardan tozalashi zarur. «Qilmishlarimiz­
ning sabablari va oqibatlari» kitobi umuminsoniy qadriyatlami
ulug'lovchi yuksak va teran g'oyalar targ'ibotiga qaratilgan edi.
Shunday qilib, Eron va Turonda qadimgi zamonda keng
tarqalgan zardushtiylik (eramizdan awalgi VII—VI asrlar),
moniylik (eramizning III—IV asrlari), mazdakiylik (eramizning
V—VI asrlari) ta’limotlarida, shuningdek, qadimgi Sug'd pand-
nomasida (sutrasida) inson to'g'risida fikr-mulohazalar ko'p edi.
Ushbu ta’limotlar Yaqin va O'rta Sharq xalqlari azaldan, inson
kamoloti, ayniqsa, uning ma’naviy-axloqiy pokligi, imon-e’tiqodi
bilan amaliy faoliyatining mushtarakligiga e’tibomi qaratganli-