A n V a r c h o r iy e V

yettinchisi — Zuhal (Saturn), sakkizinchi — turg‘un yulduzlar,
to ‘qqizinchisi — arshi a ’lo, farishtalar makonidir. D o ‘zaxga zid
o'laroq, jannatda doim harakat ustuvorlik qiladi. Jannat osm onlari-
ning ham m asida yorug'lik, nur, ruhiy kam olat hukm ronlik qiladi.
D an te jan n atn in g turli o sm on larid a en g yaxsh i, olijan ob,
xalqi, vatani, m illati u ch u n x izm at qilgan kishilarni jo y la sh ti-
radi. C h u n o n ch i, Oy o sm o n id a osh iq lar, ishq -m uh ab bat sh ay-
dolari, U toridda faol, fidoyi od am lar, Z uhroda saxiy, o liy h im -
mat kishilar ruhini, Q u yosh d a in s o f va diyonatda tengi y o ‘q
ruhoniylar, faylasuflar, tarixchilam i, Mirrixda shoir o ‘z bobok alo-
ni K ich agvid an i, M ushtariyda Iso p ayg‘am barning sah obalarin i,
Z uhalda O dam ato, T urg'un yulduzlarda avliyolar, m aloiklarni
joylashtiradi.1 K o‘rinib turibdiki, bu dunyoda qilgan barcha xayrli
ishlariga, yaxshilik, ezgulik , in so f-d iy o n a tg a ch o rlo vch i h u lq -
atvoriga, xatti-harakatiga qarab od am la r narigi d un yod an , x u ­
susan, jan n atd an o'rin egallaydilar.
X ullas, jannatdagi axloqiy poklik , bu yerda abadiy q o 'n im
top gan ruhlar xu lq -atvori, xatti-harakatidagi aqliy zukkolik —
D a n te orzu qilgan m am lak at, ja m iy a t fuqarolarining ruhiy-
m a ’naviy qiyofasi edi.
D a n te narigi d u n yon in g x a yoliy m anzarasini ch izish uch un
nafaqat Isoviya, balki q adim gi Eron va Turonda keng tarqalgan
z a r d o 'sh tiy lik , islo m t a ’Iim o tla rid a n
ham
keng fo y d a la n d i.
U n in g narigi d u n yo, xususan, d o 'z a x , a’ro f va jannat haqidagi
fik r-m uloh azalari Sharq va G 'arb m ad an iyatin in g Lir-biriga ya-