A n V a r c h o r iy e V

va m aqsadi haqida o ‘ylay boshlasa, ana o ‘shanda gum anizm sodir
b o ‘ladi. Shubhasiz, gu m an istik fik r-m u loh azalar h am isha h am
konkret ijtim oiy-tarixiy asoslarga ega b o ‘lgan.
G u m a n izm iborasini tor m a ’n o d a tahlil qiladigan b o ‘lsak,
uni g ‘oyaviy harakat d eb b ah olash m u m k in . C h u n o n ch i, g u ­
m a n izm g ‘oyalari o ‘zin in g ilk b o sq ich id a Italiyada qadim gi z a ­
m on adabiyotlarini, sa n ’atini, til va m adaniyatini o ‘rganish shak­
lida n a m o y o n b o'ld i. X u susan , italyan adabiy tilinin g a so sch isi
h isob lan gan D an ten in g « Ilo h iy k om ed iya »si, m ashhur falsafiy
asari «B azm » va eng m u h im siy o siy traktati «M onarxiya» asar-
lari italyan ch a gu m an izm g 'o y a la rin in g shakllanishida qudratli
m anba vazifasini bajardi (D a n te gu m a n izm i haqida k eyinroq
batafsil to'xtalam iz). G u m an istik harakatning qadr-qim m ati faqat
falsafiy fikrlash m adaniyati rivojlan ishiga q o'sh gan hissasiga q a ­
rab em as, balki qadim gi q o 'ly o zm a la m i o'rganish borasida am alga
osh irilgan ilm iy-tad q iq ot ishlariga qarab baholanadigan b o 'ld i.
X u d di sh u n in g u ch u n h am Y evrop a R enessan s davrining ilk
b o sq ich in i xarakterlovchi italyan ch a gu m a n izm ayrim h ollarda
ad ab iy-filologik voqea sifatida h am ta ’riflana boshlandi.
Italyancha gu m an izm n in g nazariy asoslarini p latonizm va n e -
o p la to n izm g'oyalari tashkil etar ed i. Italyancha gu m a n izm d a
p la ton izm va n eo p la to n izm falsafasi rivojlanish va taraqqiyot
ram zi, d eb tu sh u n ilar ed i. A y n iq sa , 
P la to n falsafasi b utun
o 'tm ish falsafasining toji, k u lm in atsiyasi, deb hisoblanardi. X u d di