Musiqa nazariyasi

3- §. Xromatik gamma.
Xromatik gamma birin-kеtin kеladigan yarim tonliklardan tarkib 
topadi. Xromatik gamma mustaqil ladni hosil qila olmaydi. Uning negizi 
major yoki minor gammasi hisoblanadi. Xromatik gamma bularning 
murakkab xilidir. U major yoki minor tabiiy gammalaridagi bir tonlik 
oraliqlarni xromatik tovushlar yordami bilan to‘ldirishidan hosil bo‘ladi. 
Xromatik 
gammalarning 
yozilish 
qoidasi 
tonalliklar 
diatonik 
qardoshligi
ga asoslanadi. Bu degani, gammada xromatik o‘zgartirilgan 
pog‘onalar pog‘onadosh tonalliklar tovushqatoriga taallukli bo‘lishi lozim. 
Majorda bu qoidalar quyidagi tartibda bo‘ladi: gammaning barcha 
asosiy pog‘onalari o‘zgarmaydi, katta sеkundalar yuqoriga tomon I-, II-, IV- 
va V- pog‘onalarning ko‘tarilishi hamda VII- pog‘onaning pasaytirilishi bilan 
to‘ldiriladi. III- va VI- pog‘onalar o‘zgartirilmaydi. Pastga tomon xarakat 
qilinganda, katta sеkundalar VII-, VI-, III- va II- pog‘onalar pasaytirilish va 
IV- pog‘onaning ko‘tarilishi bilan to‘ldiriladi. I- va V- pog‘onalar 
116 
 

---

58 
o‘zgartirilmaydi. 
Minor xromatik gammasining yuqoriga tomon harakatini yozish qoidasi 
parallеl majorga o‘xshash bo‘ladi. Shuni ham esda saqlash kеrakki, minorning 
III- pog‘onasi unga parallеl bo‘lgan majorda I- pog‘ona bo‘ladi. Shuning uchun
minor xromatik gammasi III- pog‘onasidan boshlab, huddi major xromatik 
gammasi tuzilgandek yoziladi . Pastga tomon harakat vaqtida, minor xromatik 
gammasi nomdosh major gammasi singari yoziladi. 
Asosiy tushunchalar:
xromatizm, alteratsiya, modulyatsiya, og‘ishma, diatonik 
qardosh tonalliklar, xromatik gamma. 
 
Nazorat savollari va topshiriqlar: 
1.
Asosiy tushunchalarni ta’riflang. 
2.
Birorta tonallikka diatonik qardosh tonalliklar topib yozing.
3.
Qo‘llaniladigan barcha tonalliklarda major va minor xromatik gammalarni 
pastga va yuqoriga tomon yozing. 
4.
Xromatik harakatlardan foydalanib, 1-2 ta modulyatsiyali kuy bastalab 
yozing.