O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

1.
 
Reja:
2.
 
Kasb tushunchasi – kasbiy psixologiyaning konseptual asosidir.
3.
 
Mutaxassisning kasbiy tayyorligi. 
4.
 
Kasblarni psixologik tizimlash. 
Kasb tushunchasi - kasbshunoslikning asosiy konseptual bosh tushunchasi - bu kasb 
tushunchasidar. Kasbshunoslik adabiyotlarida kasb tushunchasining tavsifi juda ko’p. Avvalambor 
bu maxsus tayyorgarlikni talab etuvchi, inson doim tajribadan o‘tkazuvchi va unga yashash uchun 
manba bo’lib xizmat qiluvchi mashg‘ulotdir. Keyin kasb bir xil faoliyat bilan shug‘ullanuvchi 
kishilarni birlashtiradi. Bu faoliyat ichida ma’lum aloqalar va axloq normalari o‘rnatiladi. Kasb 
jamiyatning mehnatga layoqatli a’zolarini ijtimoiy tashkillashtirishning aloxida shakli bo’lib, bunda 
a’zolar faoliyatining umumiy turi va kasbiy ongi bilan birlashgan.
B.Shouning fikri buyicha “Kasb - ♦ mutaxassislarning chetdagi odamlarga qarshi 
fitnasidir”
1
. 
 
E.A.Klimov ishlarida bu borada bir necha ta’riflarni ilgari suradi. Nisbat batafsil ta’rif 
qo’yidagicha “Kasb - jamiyat uchun zarur va qadriyatli soha bo‘lib bunda asosiy jismoniy va ruhiy 
kuch talab etiladi” bu kuchlar unga sarflangan mehnat o‘rniga yashashi va rivojlanishi uchun 
muhim vositalar omili sifatida namoyon bo‘ladi. Bu ta’rifni yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov 
kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi tizim va shaxsning o‘zini namoyon etish sohasi deb 
ta’riflaydi. Yana bir ta’rifni keltiramiz. “jamiyat nuqtai nazaricha kasb bu kasbiy masalalar, kasbiy 
faoliyat shakllari va turlari, shaxsiy kasbiy xususiyatlari tizimi bo’lib, ular jamiyat extiyojlarini 
qondirish uchun muxim bo’lgan natija mas’uliyatlarni etkazishni ta’mi
6
nlab berishi kerak bo‘ladi”. 
Jahon psixologiyasi fanining boy tajribasida amaliy psixologlar tayyorlash bo‘yicha nazariy 
va amaliy ahamiyatga molik ijobiy, tatbiqiy ma’lumotlar muayyan darajada umumlashtirilgan. 
Yigirmanchi asrning 60-yillaridan boshlab AQSh, Angliya 
va boshqa shu kabi rivojlangan mamlakatlarda psixologik 
muammolarga juda katta e’tibor qaratila boshlandi. Hozirgi 
kunga kelib har bir sohada psixologlar jalb qilingan. Har bir 
sohada psixolog maslahatiga ehtiyoj sezilmoqda.
Nisbatan tor ta’rifni esa V.G.Makushin keltiradi, 
“Kasb - bu shunday faoliyatki, uning yordamida shaxs 
jamiyat xayotida ishtirok etadi va uning yashashi uchun 
moddiy vositalar asosiy manbasi bo‘lib xizmat qiladi”. Mavjud ta’riflarni umulashtirib, 
qo’yidagilarni xulosa qilish mumkin. Kasb mehnat faoliyatining paydo bo‘lgan shakllari bo‘lib, 
ularni bajarish uchun inson albatta ma’lum bilimlar va ko’nikmalarga maxsus qobiliyatlar va 
rivojlangan muxim kasbiy sifatlarga ega bo’lishlari kerak. “Kasb” atamasi kasbiy faoliyatning 
faqatgina yuqori statusli turlariga nisbatan ishlatiladi. Boshqa faoliyat turlari mutaxassisliklarga 
yoki ish, mashgulot turlariga tegishli bo‘ladi. Milliy kasbshunoslikda “kasb” va “mutaxassislik” 
tushunchalari farqlanadi.
Kasb mutaxassislikka ko’ra kengroq tushuncha, kasbiy saloxiyatida tashqari, uning muxim 
sifatlari - ijtimoiy - kasbiy saloxiyat, kasbiy avtonomiya, o’zini nazorat qilish, guruxli mezonlar va 
qobiliyatlar hisoblanadi. Kasb odatda yaqin mutaxassisliklar guruhini birlashtiradi. Masalan, kasb 
shifokor, mutaxassisliklar - terapevt, pediatr okulist, urolog, va xokazo, kasb - muxandis, 
mutaxassisliklari - konstruktor, texnolog, metallurg va xokazolar. Mutaxassislik — kasbiy ta’lim, 
tayyorgarlik yo’li bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar, ko’nikma va malakalar kompleksi bo‘lib, 
ular u yoki bu kasb doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish uchun zaruriy hisoblanadi. Shunday 
qilib, mutaxassislik - kasb ichidagi kasbiy faoliyat turi bo‘lib, u shaxsiy yutuqlarga yoki o‘ziga xos 
vaziyatlar orqali umumiy natijalarga erishishga yo‘naltirilgan bo‘ladi.
6
T.Melchert, Foundations of Professional Psychology 2011. 
Dunyoda
– 60000
Rossiyada
– 20000
O‘zbekistonda 
–6000
kasblar mavjud

---

48 
Insoniyat rivojlanishida kasbiy faoliyat turlari uning eramizgacha Misrda qadimiy Gretsiya 
(Yunoniston), Rim imperiyasi va boshqa rivojlangan davlatlarda ko’zda tutilgan. Bugungi kunda 
mehnatning paydo bo’lishi sanoat inqilobi davrida boshlandi. Keyingi, ilmiy-texnik rivojlanish 
kasblar ro‘yxatini yangilashga va kengayishiga olib keladi AKD rasmiy ma’lumotlarida 1965 yilda 
alifbo tartibida 21741 ta kasbga va 400 mutaxassisliklarning ta’riflari keltirilgan. Xalqaro kasblarni 
tizimlash standarti bo‘yicha 1988 yilda 9333 kasb ro’yxatga olingan. Yagona ta’rif malaka 
ma’lumotnomasi 7000 ga yaqin kasb va mutaxassisliklarni birlashtiradi. Bu maxsus xujjatlar 
ularning tizimli paytidagi kasbiy vaziyati aks ettiriladi. Nashrdan chiqqan ma’lumotnomalar esa 
korrektirovkaga muxtoj bo‘ladi, chunki kasblar dunyosi doim o’zgarib turadi. Yangi kasblar paydo 
bo‘ladi, kasblarning harakteri mehnat mazmuni yangilanib turadi, past malakali mehnat kasblari 
yo’qolib boradi.