O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

19-rasm.
Qattiqlikni Brinell
usuli bo‘yicha aniqlash
moslamasi.
Sinala-
yotgan
detal
20-rasm.
 
Qattiqlikni Brinell usuli bilan aniqlash sxemasi.
D
d
0
1
2
3
4
5

---

70
Qattiqlik Brinell usuli bilan gidravlik va mexanik yuritmali
presslarda aniqlanadi.
Qattiqlikni Shor usuli bilan o‘lchash
Qattiqlikni Shor usuli bilan o‘lchashda yuk bilan unga
mahkamlangan indentor (odatda, po‘lat sharcha) N
p
baland-
likdan namunaning yuzasiga tik yo‘nalishda tushiriladi. Shor
usuli bilan qattiqlik indentorning urilib qaytish balandligi 
H
o
ga
qarab aniqlanadi (21- rasm). Qattiqlik shkalasi 130 birlikka bo‘-
lingan. U toblangan evtektoid po‘latning qalinligi 100 birlikka
teng degan fikrga asoslanib hisoblangan. Bu asboblardan sho-
shilinch tahlillar uchun foydalaniladi. Shor bo‘yicha qattiqlik
bilan boshqa usullar orasida hech qanday o‘zaro bog‘liqlik yo‘q.
Qattiqlikni o‘lchashda yuqorida aytib o‘tilgan usullarni
qo‘llash mumkin bo‘lmagan hollarda u og‘irligi o‘lchangan
egovlar yordamida aniqlanadi. Bu usulning aniqligi kam bo‘lsa
ham oddiy va uni sex sharoitida osongina tatbiq etish mumkin.
Zarbiy qovushoqlikni aniqlash dinamik yuklamada me-
tallning yemirilishiga moyilligini aniqlashga imkon berdi. Zarbiy
sinovlar materialning mo‘rtlashuvi (donlari katta-kichikligining
o‘zgarishi, dispers fazalarning tushib qolishi, flokenlar paydo
bo‘lishi va h. k.) bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘pgina tarkibiy
o‘zgarishlarni nisbatan oson aniqlash imkonini beradi. Zarb
ta’sirida sinish, ko‘pincha zavod amaliyotida metallarga ishlov
berish me’yorining to‘g‘riligini va me-
tallning sifatini baholash maqsadida qo‘l-
laniladi. Zarbiy qovushoqlikni aniqlash
uchun besh turdagi (I—V) kesikli na-
munalardan foydalaniladi.
Namunaning yemirilishiga sarflangan
ishni bilgan holda zarbiy qovushoqlikni
aniqlash mumkin:
KS=W/F
.
Bu yerda: 
F
–namunaning sinashga qa-
dar kesilgan joydagi ko‘ndalang kesim
yuzi, m
2
, 
W
– namunaning yemirili-
shiga sarflangan ish, MJ.
Asosiy namuna sifatida I turdagi na-
munalarni sinashda 
KC
simvoliga ke-