O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

issiqlikdan zo‘riqish
deyiladi. Bundan tashqari, ichki zo‘riqishlar termik ishlov
berishdagi faza o‘zgarishlari natijasida ham vujudga kelishi
mumkin. Bunday zo‘riqish 
faza (tuzilish) zo‘riqish
deyiladi.
Ichki zo‘riqishlar quyidagicha tasniflanadi:
Jismning butun hajmida muvozanatlashadigan I tur zo‘-
riqish, u 
makrozo‘riqish 
deyiladi.
Bitta donining (kristallitning) yoki bir necha blokning
hajmida muvozanatlashadigan II tur zo‘riqish, u 
mikro-
zo‘riqish
deyiladi.
Kristall katakcha o‘lchamlariga yaqin hajmlarda muvo-
zanatlashadigan III tur zo‘riqish, u 
submikroskopik zo‘riqish
deyiladi.
Ichki zo‘riqishlar metallarning xossalariga va ularda sodir
bo‘ladigan o‘zgarishlarga katta ta’sir etadi.
Deformatsiya elastik va plastik bo‘lishi mumkin.
Tashqi kuchlar ta’siri to‘xtagandan keyin to‘liq yo‘qoladi-
gan deformatsiya 
elastik deformatsiya
deyiladi. Elastik
deformatsiya metallning tuzilishi va xossalarida katta o‘zgarishlar
keltirib chiqarmaydi.
Elastik cho‘zilish qiymati juda kichik bo‘ladi va Guk
qonuniga binoan yuklamaga chiziqli bog‘lanishda bo‘ladi:
σ
= 
E
(
∆
l
/
l
),
bunda: 
∆
l
/
l
— kristallning nisbiy elastik deformatsiyalanishi;
E
— elastiklik moduli, u metallning bikirligini, ya’ni elastik
deformatsiyalarga qarshilik ko‘rsatishini tavsiflaydi, N/m
2
.

---

68
Elastiklik moduli atomlararo bog‘lanish kuchlariga bog‘liq
bo‘ladi, metallning tuzilishiga esa bog‘liq bo‘lmaydi.
Agar tashqi yuklama olingandan keyin jism dastlabki shak-
lini tiklamasa, qoldiq yoki plastik deformatsiya vujudga keladi.