A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

45-rasm. Qush jiyda mevasi.
194

---

Oila tarkibidagi turkumlardan jiyda va chakanda juda keng 
tarqalgan bo‘lib, xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga ega.
JIYDA (ELA EA G N US) TU R K U M I
Ingichka bargli jiyda, qushjiyda (Elaeagnus angustifolia L.)
Balandligi 8 metrgacha bo‘lgan kichik daraxt yoki buta bo‘lib,Markaziy 
Osiyo va Kavkaz daryo to ‘qaylarida keng tarqalgan asosiy daraxt 
o ‘simligi hisoblanadi.Qushjiydani tuproq tanlamasligi, sho‘r yerlarda 
o ‘sishga moslashganligi o'rm on melioratsiyasida qadrlanadi.Barglarini 
manzarali xususiyatiga ko‘ra ko‘kalamzorlashtirishda keng foydalanish 
mumkin. Mirzacho‘lda sho‘rlangan yerlarda keng ekilmoqda. Barglari 
ellipssimon yoki lansetsimon shaklda 5-8 sm uzunlikda, yuqori tomoni 
yashil rangda, ostki qismi kumushsimon rangda. Barglarini yozib 
bo‘lgach gullaydi.Gullari ju da xushbo‘yligi bilan ajralib turadi. Gullari 
qo‘ng‘iroqcha ko‘rinishda sariq rangda,barg ko‘ktog‘ida 1-3 donagacha 
bo‘ladi.
Mevalari 1,5 sm uzunlikkacha bo‘lgan donacha, unsimon shirin 
meva etiga ega. 3-4 yoshdan mevaga kiradi. Y og‘ochi duradgorchilikda 
ishlatiladi. Juda chuqur o ‘suvchi ildiz tizimini vujudga keltiradi. 
Dastlabki hayot bosqichida tezroq o ‘sib rivojlanadi, kuchli sho'rlangan 
va toshloq tuproqlarda 5 yoshida 4 m balandlikka yetadi. Issiqlikka, 
qurg‘oqchilikka chidamli, eng asosiy boshqa daraxt turlari o‘sa 
olmaydigan sho‘rxok tuproqlarda bemalol o ‘sadi. U rug‘idan, qalam- 
chalar orqali ko‘paytiriladi, to ‘nkasidan bachkilar hosil qilib tez o'sadi, 
60-80 yilgacha yashaydi. Ihotazorlar barpo etishda keng foydalaniladi.
Sharq jiydasi (Elaeagnus orientalis L.) 
Ushbu jiyda areali Pomir- 
Oloy, Kavkaz, Markaziy Osiyo tog‘lari hududlarini qamrab olgan, 500 
m dan baland tog‘ yonbag‘irlarida ko‘plab o ‘sadi. 7-8 m balandlikkacha 
rivojlanuvchi daraxt, daraxt tanasi to‘q jigarrang, barglari lansetsimon 
shaklda oq g‘ubor bilan qoplangan. Sharq jiydasining yirik mevali 
shakllari xalq seleksiyasi mahsuli bo‘lib, «non jiyda» nomi bilan 
atalgan.
Non jiyda 0 ‘zbekistonning deyarli barcha viloyatlarida aholi 
tomonidan ko'plab o ‘stiriladi, ayniqsa, uning sho‘rlangan va sizot 
suvlari tuproq yuzasiga yaqin joylarda o ‘suvchi ekotiplari o ‘rmon 
melioratsiyasi uchun katta ahamiyatga egadir.

---