QATRANG‘1 YOKI T O ‘G ‘DO NA (CELTIS) TURKUM I
Turkumning vakillari daraxt o‘simliklaridir, b o ‘yi 15 m ga yetadi.
Barglari
oddiy tuzilgan, ikki qator bo‘lib, navbat bilan joylashadi. Ular
kuzda to‘kiladi, dag‘al, qalin, cheti tishchali yoki tishchasiz, barg
plastinkasi tubidan tarmoqlanadigan uchta tomirli. Bular barg yozish
bilan bir vaqtda gullaydi. Novdasining yuqori qismidagi gullari ikki
jinsli, pastki qismida esa
changchi gullari rivojlanib, ular to‘da-to‘da
bo‘lib rivojlanadi. Mevasi sentabr-oktabr oyida yetiladi. Daraxtda ko‘p
vaqt saqlanadi. U yumaloq danakcha boMib, eti quruq, shirin, danagi
cho‘tir. Urug‘i endospermali. U bahorda sepiladigan bo‘lsa,
oldin
stratifikatsiya qilish zarur. Qatrang‘i tog‘ qiyaliklarida, ochiq yerlarda
tarqalgan. U yorug‘sevar, qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lib, har xil
tuproqda, ayniqsa, nam va ohakli yerda yaxshi o ‘sadi. Bachkilar va
parxish yo‘li bilan ham ko‘payadi. Yog‘ochi o ‘zakli, kul yoki qo‘ng‘ir
rangda, texnikaviy xossalari yuqori: og‘ir, pishiq, qattiq, bukiladigan,
yaxshi qirqiladigan bo‘lgani uchun har
xil maqsadlarda foydalanish
mumkin, duradgorlikda, cholg‘u asboblari yasashda ham ishlatiladi.
Po‘stlog‘idan bo‘yoq, oshlovchi moddalar olinadi. Mevasi yeyiladi,
urug‘idan moy olinadi.
Qatrang‘i joylami ko‘kalamzorlashtirish va o ‘rmonlami yangilash
maqsadida ekiladi. Turkumning 70 ga yaqin turi bor.
Bular ichida
kavkaz qatrang‘isi, g ‘arb qatrang‘isi va silliq qatrang‘i ko‘p tarqalgan.
Kavkaz qatrang‘isi (Celtis caucasica W illd.)
daraxt yoki buta
bo‘lib, bo‘yi 4-7 m ga yetadi. Po‘stlog‘i silliq kul rangda. Novdasi
qo‘ng‘ir, qizil. Barglari qalin po‘stli, tuxumsimon tishchali. Mevasi
sentabr-oktabr oylarida yetiladi. U sariq-qizg‘ish rangda. Kavkaz,
Markaziy Osiyo, Eron va Afg‘oniston tog‘laridagi
toshli yerlarda dengiz
sathidan 1500 m gacha balandlikda o ‘sadi. Uni tog‘ o ‘rmonchiligi va
melioratsiya ishlarida, jumladan, tog1 qiyaliklarini yuvilishdan saqlash
maqsadida ekish tavsiya etiladi.
Ukrainada, Shimoliy Kavkazda
xushmanzara daraxt sifatida ekiladi. Lekin sovuqdan zararlanadi. G ‘arb
va silliq qatrang‘ilar, tarqalishi va boshqa xossalari bilan kavkaz
qatrang‘isidan farqlanadi. Bu har ikkala tur ham Shimoliy Amerikada
tarqalgan bo‘lib, bundan 150 yil ilgari MDH ga keltirilgan. H ozir
Ukrainada, Kavkazda va boshqa hududlarda o ‘sadi. U qurg‘oqchilikka
juda
chidamli, suv kam bo‘lgan yerlami k o ‘kalamzorlashtirishda ju d a
mos keladi. Shimoliy Amerika o ‘rmonlarida
Do'stlaringiz bilan baham: