A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

E K Z O X O R D A (EXOCHORDA) TURKUM I
Bu turkumning vakillari buta o ‘simliklardir. Uning tarkibida 6 ta tur 
b o iib , Koreyada, M arkaziy Osiyo respublikalarida tarqalgan. Markaziy 
Osiyo respublikalarida 2 turi uchraydi. Biz turkumning ayrim turlari 
ustida to‘xtalib o iam iz.
Alberta ekzoxordasi (Exochorda albertii Rgl.) 
bo‘yi 2-4 m ga 
yaqin buta. Barglari ellipsimon boiib, tiniq yashil rangda, bo‘yi 7 sm 
gacha yetadi, cheti tekis tishchali, yonbargchasiz. U may oyida gullaydi. 
Gullari ikki uyli, tiniq oq, nihoyatda go‘zal, diametri 4 sm gacha, ular 
y ig ilib novdaning uchida to ‘pgul hosil qiladi. Alberta ekzoxordasi 
yorug‘sevar, qurg‘oqchilikka va sovuqqa chidamli o ‘simlik. Yer 
tanlamaydi, urug‘dan yaxshi ko‘payadi. Joylami ko‘kalamzorlashtirish 
maqsadida to‘da-to‘da qilib ekish mumkin. G ‘arbiy Tyan-Shanda 
tarqalgan ekzoxordaning yana bir turi -
Tyan-Shan ekzoxordasi
(Exochorda tianschanica Rgl.) 
turi barcha xususiyatlariga ko‘ra 
yuqorida tasvirlangan turga yaqin, biroq u kichik buta. Zararli 
hasharotlar ta’siriga va kasalliklarga chidamli. G ‘arbiy Tyan-Shanda 
ekzoxordaning ushbu turi tog‘ o ‘rmonlarida pastki yaruslarda keng 
tarqalgan.
M A Y M U N JO N (RUBUS) TURKUM I
G ‘uborli m aym unjon (Rubus caesius L.) 
Ushbu yarim buta 
nafaqat Markaziy Osiyoning to g ii hududlarida, balki Qrim, Kavkaz 
MDH ning Yevropa qismida ham keng tarqalgan. Namlik bilan yaxshi 
ta ’minlangan yerlarda, daryo bo‘ylarida, eroziyaga uchragan jarliklarda, 
o ‘rmonlarda va y o ila r yoqasida o‘sadi.
Maymunjon lianaga o ‘xshovchi yoysimon ko‘rinishda tikanlar bilan 
qoplangan shoxlar to ‘plamidan iborat. Ushbu shoxlar 4-5 yildan so‘ng 
quriydi, ular tez o ‘suvchi ildiz bo‘g‘imidagi tinim holatidagi 
kurtaklardan rivojlanuvchi, yangi shoxlar bilan doimiy ravishda 
almashinib turadi.
Barglari murakkab, uchtalik, gullari oq, shirali, urug‘chali to‘q 
siyohrang qora rangda b o iib oq g ‘ubor bilan qoplangan. Mevalaridan 
sharbat, murabbo, qiyom lar tayyorlashda hamda vinochilikda foydalani­
ladi. Maymunjonlar asosan vegetativ yo‘l bilan tez ko‘payadi, ba’zan

---

o‘tib bo‘lmas chakalakzorlar hosil qiladi. Shu sababli maymunjondan 
manzarali bog‘dorchilikda yashil devorlar sifatida ham foydalanilsa 
bo'ladi. Eroziyaga uchragan jarliklami mustahkamlashda maymunjon 
ekish juda ham qo‘l keladi. B og‘dorchilikda