Mavzu: Shaxsning o‟z-o‟zini anglashi va Men—kontseptsiyasi. Shaxsning sotsial tasavvurlari 1

O‟zini o‟zi baholash 
«Men-siymo»ning aynan o„xshashlik darajasi uning eng muhim jihatlaridan biri 
- shaxsning o„ziga o„zi baho berishini o„rganish jarayonida aniqlanadi. 

---

o„ziga o„zi baho berish-shaxsning o„zi tomonidan o„ziga, o„z imkoniyatlariga, 
boshqa odamlar orasidagi fazilatlariga va o„rniga baho berilshidir. Bu shaxsniig 
o„zini anglab etishining psixologiyasidagi ancha muhim va eng ko„ o„rganilgan 
jihati hisoblanadi. o„ziga o„zi baho berish orqali shaxsning xulq-atvori to„g‟rilanib, 
tartibga solib turiladi. 
Shaxs o„ziga o„zi baho berishni qay tarzda amalga oshiradi? Kishi, yuqorida 
aytib o„tilganidek, birgalikdagi faoliyat va munosabat natyajasida shaxs 
bo‟libetishadi. Shaxsda tarkib topgan va barqaror bo‟libqolgan jamiki hislatlar 
boshqa odamlar bilan birgalikda faoliyat ko„rsatish va ular bilan munosabat qalish 
jarayonida paydo bo‟lgan hamda ana shunday maqsadlar uchun mo„ljallangandir. 
Kishi faoliyatga va munosabatga jalb etilarkan, o„zining xulq-atvori uchun bahzi 
muhim-mo„ljallarni o„sha jabhalarda tanlay oladi, o„zining barcha harakatlarini 
tevarak-atrofdagilar undan kutayotgani xatti-harakatlar bilan taqqoslab turadi, 
ularnint fikrlari, xis-tuyg‟ulari va talablariga muvofiq ish ko„radi. Pirovard natijada 
agar tabiiy ehtiyojlarining qondirilishkni bir chetga surib qo„ndngan bo„lsak, kiish 
o„zn uchui nimaiki narsa qiladagan bo„lsa (u o„qiydimi, biron-bir narsaga yordam 
boradimi, yo to„sqinlik qiladimi), u bunn shu bilan birga va boshqalar uchun ham 
qiladi va xatt‟ o„zi uchun qilayotgandek bo‟libtuyulayotgan bo„lsa ham, ehtimol, 
aksincha o„zidan ko„ra ko„roq boshqalar uchun qilishi mumkin. 
Boshqacha qilib aytganda, shaxs boshqa br kishining fazilatlarini bila borib, 
o„zining xususiy bahosini kelab chiqishga yordam boradigan zarur mahlumotlarga 
ega bo‟ladi. Xususiy «Men»ning allaqachon tarkib topgan baholari shaxs o„zida 
kuzatganlarini boshqa odamlarda ko„rganlari bilan doimiy ravnshda taqqoslab 
borishining natijasi hisoblanadi. Kishi o„zi haqida bahzi narsalarni allaqachon 
bilgani holda boshqa kishiga razm solib beradi, o„zini u bilan solishtirib ko„radi, u 
ham uning shaxsiy fazilatlariga, xatti-harakatlariga, faolligiga nisbatan befarq qola 
olmaydi, deb taxmin qiladi; ana shularnint hammasi shaxsning o„ziga-o„zi baho 
berishiga kiradi va uning psxologik kayfiyatini belgilaydi. Boshqacha so„zlar bilai 
aytganda, shaxsda hammaga referat guruh (real yoki xayoliy) bo„lib; u bilan 
hisoblangan holda ish ko„radi, undan o„ziga qadriyatli mo„ljallar „lad, guruhning 
ideallari unnng ideallari esa guruhnshg ideallari hisoblanadi va hokazo. 
Agar shaxs o„z hatti-harakatlarini referent guruhning nuqtai nazari va qadriyatli 
mushkallari bilan doimo taqqoslab borishi shu qadar aniq-ravshan bo„lsa, u holda 
kishi o„zida bor bo‟lgan fazilatlarni, uning uchun biron qiymatga va ahamyatga ega 
bo‟lgan narsalar bilan taqqoslab ko„rish muhimdir. Shaxs munosabat jarayonida 
o„zini hamisha alla-qanday andaza bilan taqqoslaydi va tekshirish natijalariga ko„ra 
o„zidan mamnun bo„ladi, yohud qoniqmaydi. Bunday tekshirishning psixologik 
mexanizmi nimalardan iborat bo‟ladi. 
Psxologiyada kishining o„ziga o„zi beradngan bahoni, unnng miqdoriy va sifatiy 
tahrifini aniqlashning bir qator ekserimental metodlari mavjuddir.
Har bir kishi o„ziga xos «ichki man‟metr»ga ega degan tasavvur hosil bo‟ladi. U 
kishi o„zini qanday baholanayotganini, kayfiyatining qandayliginn, o„zidan 
mamnun yo mamnun emasligini ko„rsatib turadi. o„z fazilatlaridan 
mamnunligining umumiy baholashi juda katta ahamiyatga egadir. o„ziga o„zi 
tomonidan "behad yuqori va behad ast baho berilishi shaxs mojarolarining ichki 

---

manbai bo‟libchnqishi mumkin. Bunday mojoroviy holllar turlicha namoyon 
bo‟lishi shubhasiz, albatta. 
O„ziga o„zi t‟moiidan yuksak baho berilishi kishini hech qandan asos bo‟lmagai 
vaziyatlarda ham o„zining bahosini oshirib yuboradigan qilib qo„yadn. Natijada u 
ko„iicha tevarak-atrofdagilar tomonidan uiing dahvolari rad etilib, qarshilik 
ko„rsatilishiga duch keladi, jahli chiqadi, hadiksiraydigan, har narsadan 
gumonsiraydigan, yoxud ataylab takabburlik qiladiga, tajovuzkor bo‟libqolad va 
oqibat iatijada tegishli darajadagi shaxslararo aloqalarni yo„qotib, o„zi bilan o„zn 
„vora bo‟libqolishi mumkin. 
O„ziga haddan ziyod ast baho bersh n‟rasolik deb atalmish hislatlar 
komleksining, o„ziga qathiyan ishonchsizlikniig, tashabbuskorlikdan voz 
kechishning, befarqlikning, o„zini o„zi koyishining va qurquvning kuchayishidan 
darak berishi mumkin. 
O„ziga o„zi baho berish real «Men»ning «ideal Men» dagi o„ziga xos aksining 
shaxs tomonidan hamisha ham aniq anglanilmaganligi natijasi ekanligi, shubhasiz 
o„ziga o„zi baho berishnnig murakkab, yig‟ma tusini tushunib etishga, o„zini o„zi 
baholash bevosita emas, balki shaxsning qadriyatli mo„ljallaridan, timsollaridan 
tarkib topish namuna yordamida anqlashga imkon beradi. 
«Men»-obrazi va o‟zini- o‟zi baholash.