Qurilish materiallari va buyumlari

2. Bo‘Yoq tarkiblar klassifikatsiyasi va asosiy xossalari 
Bo‘yoq tarkiblar asosan kimyoviy tarkibi, ishlatilish sohasiga ko‘ra klassifikatsiyalanadi. 
Ularning kimyoviy klassifikatsiyalanishida hosil bo‘ladigan bo‘Yoq qatlamining tabiati, tarkibi 
hamda belgilanishi asos qilib olingan. Belgilangan bosh harflar bo‘Yoq qatlami-plenkasi hosil 
qilishi bo‘yicha qaysi turga ta’luqligini bildiradi. Masalan, alkid-arilli AS, gliftalli GF, 
kremniYorganik KO, mochevinali (karbamidli) MI, perxlorvinilli XV, poliakrilli AK, poliakrilli 
AK, poliamidli PA, polivinilatsetatli VA, silikatli JS, epoksidli EP va shu kabilar.
Bo‘Yoq qoplamalarning ishlatilish belgilari bo‘yicha ratsional sohalari
12.1-jadvalda berilgan.
29.1-jadval 
Bo’yoq tarkiblar klassifikatsiyasi 
Bo‘yoq
tarkibining 
ishlatilish sohasiga ko‘ra nomi 
Ishlatilish guruhi 
Ishlatilish sharoiti 

---

- 85 - 
Atmosfera
muhitiga 
chidamli 
1 
Ochiq maydonda ishlatiladigan turli 
klimatik ta’sirlarga 
chidamli qoplamalar 
Atmosfera muhitiga 
chegaralangan darajada chidamli 
2 
Isitilmaydigan xonalar va Yopmalar ostida 
ishlatiladigan qoplamalar 
Konservatsiyalovchi 
3 
Bo‘yaladigan yuzalarga vaqtinchalik 
ishlatilgan qoplamalar 
Suv muhitiga chidamli 
4 
Suv va suv bug‘i ta’siriga chidamli 
qoplamalar 
Maxsus 
5 
Maxsus xossalarga ega bo‘lgan qoplamalar: 
rentgen nurlariga chidamli, nurlanadigan, 
biologik 
muhitiga chidamli va boshq. 
Maxsus bo‘Yoq tarkiblarini quyidagicha davom ettirish mumkin: 6-moy va benzin muhitiga 
chidamli, 7-kimyoviy muhitga chidamli, 8-termik (issiqlik) muhitga bardoshli, 9-elektr izolyasiyasi.
Bo‘yoq tarkiblarini markalashda bosh xarflar indeksi ishlatiladi: suv dispersiyali-VD, 
organodispersiyali-OD, suvda aralashuvchan-V, poroshokli (kukunli)-P. Muayyan bo‘Yoq tarkibini 
tavsiflash uchun misol keltiramiz: Emal XV-16, ya’ni perxlorvinilli emal (XV), 1-atmosfera 
muhitiga chidamli, registratsiya raqami-6. Bo‘Yoq qoplamalarini markirovkalashda tashqi 
ko‘rinishi sifati ham hisobga olinadi. GOST bo‘yicha bo‘Yoq qoplamalari defektlari turi va soni 
jixatidan tashqi ko‘rinishi sifatiga nisbatan 7 klasslarga bo‘linadi: I-hech qanday defekt bo‘lishiga 
ruxsat etilmaydi; II-VII-defektlar uzunligi, eni, diametri va ular orasidagi masofalarga bog‘liq 
ravishda sonini hisobga olgan holda (dona/m
2
) ba’zi notekisliklar ruxsat etiladi; III-VII klasslarda 
to‘lqinsimonlik ruxsat etiladi; V-VII klasslarda oqmalar va IV-VII klasslarda turli soyalar bo‘lishi 
ruxsat etiladi.
Bo‘yoq tarkiblari qoplama usuliga nisbatan mo‘yqalamda suriladigan, pulverizatorda 
sepiladigan, qurish sharoitiga ko‘ra sovuq va issiq sharoitda qoplama qatlami hosil qiladigan 
turlarda bo‘ladi.
Bo‘yoq tarkiblari konsistensiyasiga (quyuqligi) ko‘ra suyuq, qovushoq, pastasimon, reologik 
xususiyatlarga nisbatan strukturalanuvchi tizimga ta’luqlidir. Ularning quyuqlik darajasi sepish 
usuliga mutanosib ravishda tayyorlanishi kerak.
Lok-bo‘yoqlarning quyuqligini (qovushoqligini) viskozimetrlar Yordamida o‘lchanadi va 
sekundlarda (s) ifodalanadi. Ularning quyuqlanish davri qovushoqlikning orta boshlash vaqti bilan 
belgilanadi.
Bo‘yoq tarkiblarning xossalarini aniqlash uchun metall Yoki shisha yuzasida yupqa qattiq 
qatlam hosil qilinadi. Bo‘Yoq qoplamasi hosil bo‘lishi fizik-kimyoviy va kimyoviy jarayonlar 
borishi, tarkibdan erituvchining bug‘lanishi Yoki suvli dispersiyalarning parchalanishi va boshqa 
jarayonlar bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi.
Bo‘yoq qoplamalar qotish jarayonining tugallanishini qattiqlik darajasi orqali aniqlash 
mumkin. Lok-bo‘Yoq qoplamalarning qurish tezligi ularning sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Ular bu 
jihatdan 5 bosqichli turlarga bo‘linadi. Zarurat bo‘lsa, lokbo‘Yoq qoplamalarning haroratdan 
chiziqli kengayish koeffitsienti, egilishdagi mustahkamligi, agressiv qorishmalarga chidamliligi 
kabi maxsus xossalari aniqlanadi.