Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Кейнс Жон Мейнард (1883–1946) – инглиз иқтисодчиси, 
кейнсчиликнинг асосчиси, 1929–1933 йилларда Буюк 
инқирозни таҳлил этиб, жамоат ишлаб чиқариш жараёни
-
нинг узлуксизлигини таъминлаш мақсадида давлатнинг 
бозор иқтисодиётини бошқаришига, тартибга солиши
-
га асосланган назариясини яратди. Асосий асари «Иш би
-
лан бандлик, фоиз ва пулнинг умумий назарияси» (1936). 
Иқтисодиётни давлат томонидан тартиблашнинг кейнсча на
-
зарияси уч асосий ҳолатни ўз ичига олади: биринчидан, унда 
ўз-ўзидан ҳаракатга келадиган бозор механизмига баҳо бе
-
рилади; иккинчидан, иқтисодиётнинг бошбошдоқлик асо
-
сида ривожланиши жараёнида пайдо бўладиган қийинчилик 
ва зиддиятларнинг сабаблари талқин қилинади; учинчидан, 
камчиликларни бартараф қилиш мақсадида иқтисодиётни
тартиблаш тадбирлари тизими белгиланади. Инқирозларни 
бартараф этиш учун Кейнс “самарали талаб” ни шакллан
-
тириш, яъни капитал маблағларини ва истеъмолни энг кўп 
даражада рағбатлантириш зарур эканлигини таклиф қилди. 
Унинг фикрига кўра, сармоялар орттириш бандликнинг 
ўсишига ва даромаднинг ортишига олиб келади. Даромад 
ортиши жамғармалар шаклида эмас, балки инвестиция си
-
фатида сарфланиши учун буюк иқтисодчи олим қарз фои
-
зи меъёрини пасайтиришни таклиф қилди. У давлат арала
-
шувини “самарали талаб”га, ва, демак, тўла бандликка эри
-
шиш воситаси, деб билди. Кейнс назариясига кўра, муль
-
типликатор жамғаришга бўлган чекли мойилликка тескари 

---

195
катталикдир ёки 1 сони билан истеъмолга бўлган чекли 
мойиллик ўртасидаги фарққа тескари катталикдир. Муль
-
типликатив эффект ҳар бир қўшимча маблағ товарлар
-
га бўлган талабнинг ортишига, у ҳам, равшанки, (ишлаб 
чиқариш омилларидан тўла фойдаланилмаётган шароитда) 
ўзига тенг равишда даромад ортишига олиб келишини кўр
-
сатади. Аммо даромаднинг ортиши, ўз навбатида, дарома
-
ди ошган кишилар томонидан истеъмолнинг кенгайишига 
олиб келади. Кейнс давлат бюджети орқали бюджет камомади 
пайдо бўлишидан ҳайиқмаган ҳолда катта харажатлар қилиш 
таклифи билан чиқди. Бунда у бюджет камомади қоғоз пул
-
ларни қўшимча муомалага чиқариш йўли билан қопланишини 
назарда тутади. Унинг фикрича, давлат капитал маблағлари 
фоиз меъёрини пасайтириб, юксалиш ҳолатини узайтира
-
ди. Буларнинг барчаси инқирознинг олдини олишга хизмат 
қилади.