O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

Yo’ldosh turlari
. Embrionning ona organizmidan oziq moddalar bilan ta‘minlanishi 
har xil shuning uchun yo‘ldoshning quydagi turlari bo‘ladi.
1. Epitelixorial yo‘ldosh, u yarim yoki chala yoki yo‘ldosh deb ataladi. Bunday
yo‘ldoshda vorsinka o‘simtalari yaxshi rivojlanmaydi. Va faqat do‘ngsimon bo‘lib , 
bachadoning shilimshiq qavatiga botib kiradi. Tug‘ishi vaqtida vorsinkalar bachadonga 
zarar etkazmaydi., o‘z chuqurchalardan chiqadi. Tug‘sh og‘riqsiz va qon ketishsiz o‘tdi. 
Bunday yo‘ldosh cho‘chqa ot, tuya. Lemur, kitsimonlar va boshqa hayvonlarda uchraydi 
(71 rasm). 
2. Desmoxorial yoki birikturuvchili to‘qimali yo‘ldosh vorsinkalarning ko‘pligi bilan
epiteli xorial yo‘ldoshlari farqlanadi. Xorion vorsinkalari bilan birikan joyda bachadon
shilimshiq qobig‘ning epiteliysi yemiriladi. Tarmoqlanib ketgan vorsinkalar epiteliydan 
o‘tib, birikturuvchi to‘qimaga botadi va ona qon tomirlariga yetib boradi. Bunday yo‘ldosh 
kat elidon deyilib, embrionning dastalabki davrida embironga nisbatan 20 marta katta 
bo‘ladi. Bunda y yo‘ldosh kavsh qaytaruvchilarga xosdir.
3. vazoxorial yoki endo teli xorial yo‘ldosh hosil bo‘lishda bachadon shilimshiq
epiteliysi ham, birukturuvchi to‘qima ham yemiriladi hamda vorsinkalar qon tomirlariga 
yetib bradi. Qon tomirlari vorsinkalar oldida kengayadi. Ona qon embrioni qondan yupqa 

---

87 
endotelial hujayralari bilan ajralib turadi. Shuning uchun oziq modda va gazlar almashinuvi 
qiyinchiliksiz sodir bo‘ladi. Bunday yo‘ldosh sutemizuvchilarda hosil bo‘ladi.
4. Gemoxorial yo‘ldosh hosil bo‘lishda bachadonda chuqur o‘zgarichlar sodir bo‘ladi. 
Bunday yo‘ldosh hasharotho‘rlar, kemuruvchilar, barcha primatlar va odamlarda uchraydi.
Bachadondagi bezlar yo‘qoladi., birukturuvchi to‘qima va qon tomirlarining devori
yemiriladi. Yemirilgan to‘qimalar o‘rnida tomirlardan quyulgan qon bilan katta bo‘shliqlqr 
hosil bo‘ladi. Xarion vorsinkalari qon bilan yuvilib turadi va undan oziq moddalarni so‘rib 
oladi. Vorsinkalarning tomirlari bilan bachadon o‘rtasida to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqa 
o‘rnatilmaydi, moddalar almashinuvu vorsinkalarning yupqa devori orqali sodir bo‘ladi.
Embrion bilan ona organizmi o‘rtasidagi yaqin aloqa bo‘lgani uchun tug‘ush davrida 
bachadon devori ancha qismining tirilishi va ancha qon ketishi bilan amalga 
 
Yuqorida ko‘rinib chiqilgan yo‘ldoshning barcha turlarida ona va embrion qoni o‘zoro
qo‘shilmaydi. Agar bu qonlar qo‘shlisa, har ikkala organizim uchun ham havflidir